Ticari Hayatta Kasıtlı Dolandırıcılık ve Hukuki Yaptırımları
Ticaret Hukukunda Dolandırıcılık Kavramı
Ticari ilişkilerde güven esastır. Tarafların birbirine karşı dürüstlükle hareket etmesi, ticaretin sürdürülebilirliği açısından zorunludur. Ancak bazı kişiler, ticaretin sağladığı bu güven ortamını kötüye kullanarak kasten aldatıcı davranışlarla karşı tarafı zarara uğratabilir. Bu tür eylemler, Türk Ceza Kanunu’nun 157 ve 158. maddelerinde düzenlenen dolandırıcılık suçunu oluşturur.
Ticari hayatta dolandırıcılık; sözleşme ilişkileri, çek ve senet düzenlemeleri, mal ve hizmet alım-satımı gibi ekonomik ilişkiler içinde hileli davranışlarla bir kimsenin aldatılması ve bu suretle menfaat temin edilmesi olarak tanımlanır.
Suçun Unsurları
Kasıtlı dolandırıcılığın oluşabilmesi için şu unsurların bir arada bulunması gerekir:
- Hileli davranış: Gerçeğe aykırı bilgi verme, sahte evrak düzenleme, gerçeği gizleme.
- Mağdurun aldatılması: Mağdur, yapılan hileli davranışa inanarak bir işlemde bulunur.
- Zarar ve menfaat: Mağdur zarar görürken, fail veya üçüncü kişi haksız kazanç sağlar.
- Kast: Fail, bu sonucu bilerek ve isteyerek gerçekleştirmelidir.
Türk Ceza Kanunu Kapsamında Dolandırıcılık
TCK m.157 – Basit Dolandırıcılık
Bir kimseyi aldatıcı davranışlarla kandırarak onun veya başkasının zararına menfaat sağlamak suretiyle suç işleyen kişi, 1 yıldan 5 yıla kadar hapis ve 5.000 güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.
TCK m.158 – Nitelikli Dolandırıcılık
Suçun;
- Tüzel kişilik adına hareket edilerek,
- Kamu kurumları zararına,
- Tacir veya şirket yöneticisi sıfatıyla ya da bir şirketin faaliyeti çerçevesinde,
- Bilişim sistemleri veya banka/kredi kurumlarının araç olarak kullanılmasıyla,
işlenmesi durumunda ceza 4 yıldan 10 yıla kadar hapis ve 20.000 güne kadar adli para cezası olarak ağırlaştırılır.
Ticari Faaliyet Kapsamında Sık Karşılaşılan Dolandırıcılık Türleri
- Sahte çek/senet düzenlemek
- Sahte ithalat veya ihracat belgeleri sunmak
- Gerçekte var olmayan bir ürün/hizmeti varmış gibi sunmak
- İflas erteleme/konkordato süreçlerini kötüye kullanmak
- Bayilik veya franchising adı altında dolandırmak
- Ticari sır veya marka değeri kullanılarak aldatıcı vaatlerde bulunmak
Hukuki ve Cezai Yaptırımlar
- Ceza Hukuku Açısından
- Yukarıda belirtilen cezai yaptırımlar (hapis ve adli para cezası),
- Hak yoksunlukları (iflasla ticaret yapma yasağı, şirket yöneticiliğinden men),
- Malvarlığına el konulması gibi tedbirler.
- Medeni Hukuk ve Borçlar Hukuku Açısından
- Haksız fiil sorumluluğu doğar.
- Zarar gören kişi, TBK m.49 ve devamı uyarınca tazminat talep edebilir.
- Sözleşmenin iptali ve sözleşmeden dönme hakkı doğabilir.
- Ticaret Hukuku Açısından
- Ticaret sicilinde sicil affı kapsamı dışında kalma,
- Güvenilir tacir sıfatının zedelenmesi,
- Alacaklıların ticari davalarda güven zedelenmesi sebebiyle önlem talebi (örneğin teminat gösterme yükümlülüğü).
İspat ve Delil Sorunları
Kasıtlı dolandırıcılık iddialarında en önemli hususlardan biri, failin kastının ve hileli davranışlarının somut delillerle ispatıdır. Mahkemeler, taraflar arasındaki yazışmaları, fatura ve sözleşmeleri, tanık ifadelerini, dijital izleri (e-posta, mesaj kayıtları vb.) delil olarak değerlendirir.
Şirket Yöneticilerinin Sorumluluğu
Ticari dolandırıcılığın şirket bünyesinde işlenmesi durumunda;
- Sorumlu yöneticiler, hem şahsi hem de temsil ettikleri şirket adına sorumlu tutulur.
- Şirketin tüzel kişiliği zarar verici eyleme doğrudan katılmışsa, şirket hakkında da maddi/manevi tazminat ve idari para cezası gibi yaptırımlar gündeme gelebilir.
Önleyici Hukuki Tedbirler
- Sözleşmelere detaylı yükümlülük, garanti ve ceza hükümleri koymak,
- Riskli ticari ilişkilerde teminat, kefalet veya ipotek gibi güvenceler almak,
- Ticaret Sicili ve MERSİS kayıtları üzerinden taraf sorgulaması yapmak,
- Çek/senet işlemlerinde doğrulama mekanizmaları kullanmak.
Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Ticari dolandırıcılık vakalarında cezai ve hukuki süreçlerin yönetilmesi için mutlaka bir ceza hukuku ve ticaret hukuku uzmanı avukata başvurulmalıdır.
Anahtar Kelimeler: ticari dolandırıcılık, kasıt, nitelikli dolandırıcılık, ticaret hukuku, TCK 157, TCK 158, hileli davranış, şirket yöneticisi sorumluluğu, tazminat, ceza yaptırımı