Hidrojeolojik Etüt Nasıl Hazırlanır?

Hidrojeolojik etüt, yeraltı suyu potansiyelinin belirlenmesi, su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı, korunması ve mühendislik projelerinde karşılaşılabilecek su ile ilgili risklerin değerlendirilmesi amacıyla yapılan detaylı jeolojik ve hidrolojik çalışmaları içerir. Bu etütler, içme suyu temini, tarımsal sulama, endüstriyel kullanım, madencilik faaliyetleri, altyapı projeleri (baraj, tünel, otoyol vb.) ve çevresel etki değerlendirme süreçlerinde vazgeçilmezdir.

Hidrojeolojik Etüt Nedir?

Hidrojeolojik etüt, belirli bir bölgedeki yeraltı suyu koşullarını değerlendirmek üzere yapılan gözlem, ölçüm ve analiz çalışmalarını kapsar. Bu çalışmalar; yeraltı su seviyeleri, akifer karakteristikleri, suyun fizikokimyasal özellikleri, beslenme-boşalma alanları, yeraltı suyu akım yönleri ve debileri gibi birçok parametreyi içerir. Aynı zamanda hidrojeolojik riskler (su baskını, kirlilik riski, tuzlanma, kuruma) de bu kapsamda değerlendirilir.

Hidrojeolojik Etüt Hazırlama Aşamaları

1. Ön Çalışma ve Literatür Taraması

Etüt öncesinde bölgeye ait mevcut jeoloji haritaları, önceki hidrojeoloji raporları, kuyu logları, meteorolojik veriler ve su analiz raporları incelenir. Böylece bölgenin jeolojik yapısı, litolojisi, tektoniği, geçmişte yapılan sondajlar, ölçüm noktaları ve su kullanım alışkanlıkları hakkında bilgi edinilir. Bu aşama, hem zaman kazandırır hem de veri eksikliklerini belirleme açısından önemlidir.

2. Jeolojik ve Hidrojeolojik Haritalama

Saha çalışmaları kapsamında jeolojik formasyonlar detaylı biçimde haritalanır. Akifer ve akitard birimler, yüzeylenen litolojik özellikler, fay zonları, çatlak sistemleri ve karstik oluşumlar tespit edilir. Bu haritalama çalışması, akiferlerin sınırlarını, su taşıma potansiyelini ve hidrolik iletkenliğini anlamada kritik rol oynar.

3. Yeraltı Suyu Gözlemleri

Etüt alanında mevcut su kuyuları, pınarlar, drenaj kanalları ve dere yataklarında ölçümler yapılır. Bu ölçümler kapsamında:

• Yeraltı su seviyesi (YASS) ölçümleri
• Debi ölçümleri
• Su sıcaklığı, iletkenlik, pH gibi yerinde analizler
• Su kalitesi numune alımı

gerçekleştirilir. Bu veriler, bölgedeki akiferlerin doluluk durumu, beslenme ve boşalım dengeleri hakkında bilgi verir.

4. Jeofizik Ölçümler

Sismik, elektriksel rezistivite, doğal potansiyel gibi jeofizik yöntemlerle yeraltının fiziksel özellikleri belirlenir. Bu ölçümler, yeraltı suyu taşıyan zonların tespitinde, akifer kalınlığının belirlenmesinde ve yeni kuyu lokasyonlarının seçilmesinde kullanılır.

5. Sondaj ve Kuyu Testleri

Etüt sahasında belirlenen uygun noktalarda sondaj kuyuları açılır. Bu kuyular üzerinden:

• Karot alma ve loglama
• Akifer kesitlerinin incelenmesi
• Pompa testleri (step test, uzun süreli testler)
• Su seviyesinin zamana bağlı değişimi

gibi işlemler gerçekleştirilir. Pompa testleri sayesinde akiferin verimi, geçirgenliği (hidrolik iletkenlik) ve özgül verim gibi hidrojeolojik parametreler hesaplanır.

6. Su Kalitesi Analizleri

Alınan su numuneleri akredite laboratuvarlarda analiz edilir. Analiz parametreleri arasında;

• Fiziksel: sıcaklık, bulanıklık, iletkenlik
• Kimyasal: pH, sertlik, çözünmüş iyonlar (Ca, Mg, Na, K, HCO₃, Cl, SO₄)
• Metal analizleri: Fe, Mn, Zn, Pb gibi elementler
• Bakteriyolojik analizler: E.coli, koliform bakteri

bulunur. Elde edilen değerler yönetmeliklere göre değerlendirilir.

7. Hidrojeolojik Modelleme

Toplanan tüm veriler birleştirilerek akifer sistemi üç boyutlu olarak modellenir. Bu model, yeraltı suyu akım yönlerini, beslenme ve boşalım alanlarını, potansiyel kirletici tehditlerini ve rezerv tahminlerini ortaya koyar. Ayrıca sürdürülebilir su çekim miktarları belirlenerek kaynakların korunması sağlanır.

8. Raporlama ve Değerlendirme

Etüdün sonunda bütün veriler sistematik şekilde bir raporda toplanır. Rapor içeriğinde:

• Saha tanıtımı ve lokasyon bilgileri
• Jeolojik ve hidrojeolojik açıklamalar
• Haritalar ve kesitler
• Ölçüm ve analiz sonuçları
• Su kalitesi değerlendirmesi
• Akifer verimliliği
• Risk analizi ve öneriler

yer alır. Rapor, ilgili kurumlara (DSİ, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Belediyeler, özel kuruluşlar) sunulmak üzere hazırlanır.

Anahtar Faktörler

• Akifer tipi ve yapısı (karstik, alüvyal, çatlaklı vs.)
• Bölgedeki yağış rejimi ve yüzey-su ilişkisi
• Antropojenik etkiler ve yeraltı suyu çekim miktarları
• Jeolojik yapı ve tektonik kontrol
• Sürdürülebilir kullanım planı

Kullanım Alanları

Hidrojeolojik etütler başta içme suyu temini olmak üzere:

• Tarımsal sulama projeleri
• Endüstriyel su ihtiyacının planlanması
• Madencilik ve enerji projelerinde su yönetimi
• Yeraltı suyu kirliliği tespiti ve önlemleri
• Çevresel etki değerlendirme (ÇED) süreçleri

gibi çok sayıda uygulama alanında kullanılmaktadır.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Hidrojeoloji, jeoloji mühendisliği ve çevre mühendisliği gibi uzmanlık alanlarına giren hidrojeolojik etüt süreçleri için mutlaka bir uzmana danışılmalıdır.

Anahtar Kelimeler: hidrojeolojik etüt, akifer, yeraltı suyu, jeofizik ölçüm, sondaj kuyusu, su analizi, hidrojeolojik modelleme, pompa testi, su kalitesi değerlendirmesi, sürdürülebilir su kullanımı