Yeni Çağ’da Doğa Bilimleri İle Din İlişkisi

Yeni Çağ, Avrupa’da hem bilimsel düşüncenin yükseldiği hem de dinî otoritenin köklü biçimde sorgulandığı bir dönemdir. Bu süreçte doğa bilimleri ile din arasındaki ilişki, hem çatışmalı hem de etkileşimli bir yapıya sahip olmuştur. Özellikle 16. yüzyıldan itibaren doğa bilimlerinde gözleme, deneye ve matematiğe dayalı yöntemlerin gelişmesi; bilim insanlarını kilisenin dogmatik anlayışıyla karşı karşıya getirmiştir. Ancak bu ilişki sadece çatışmadan ibaret değildir; zaman zaman bilim ile dinin birlikte hareket ettiği, hatta birbirini beslediği dönemler de olmuştur.

Rönesans ve Bilimsel Merakın Uyanışı

Rönesans (14.-17. yüzyıllar), Antik Yunan ve Roma düşüncesinin yeniden keşfiyle birlikte bilimsel düşüncenin yeniden doğduğu dönemdir:

• Doğaya merak ve anlam arayışı, dini dogmalara rağmen hız kazandı.
• Kilise, Rönesans’ın ilk dönemlerinde sanat ve bilime destek verdi (örneğin bazı papalar bilim insanlarını korudu).
• Doğa, Tanrı’nın yarattığı bir düzen olarak görüldü ve bu düzeni anlamak “ilahî bir görev” olarak kabul edildi.

Bu anlayış sayesinde birçok bilim insanı dini inancını sürdürürken aynı zamanda gözlem ve deneylere dayalı araştırmalar yürüttü.

Kopernik ve Güneş Merkezli Evren Modeli

16. yüzyılda Nicolaus Copernicus, dünyanın evrenin merkezi olduğu geosentrik model yerine güneş merkezli (heliosentrik) evren modelini önerdi:

• Bu model, Aristotelesçi-kozmolojiye ve dolayısıyla kilisenin resmi görüşüne aykırıydı.
• Başlangıçta çok fazla yankı uyandırmasa da, zamanla bu modelin doğruluğu bilimsel verilerle desteklenince kilise ile bilim arasındaki ilk ciddi çatışmalar başladı.

Galileo Galilei ve Kilise İle Yüzleşme

Galileo (1564-1642), teleskopla yaptığı gözlemlerle Kopernik’in görüşlerini destekledi:

• Ay yüzeyindeki kraterler, Jüpiter’in uyduları gibi keşifler, gök cisimlerinin “kusursuz” olmadığını gösterdi.
• Galileo, doğanın matematik diliyle yazıldığını savundu.
• Ancak 1633’te Engizisyon Mahkemesi tarafından sapkınlıkla suçlandı ve ev hapsine mahkûm edildi.

Bu olay, bilim ile Katolik kilisesi arasındaki gerilimin doruk noktası oldu.

Protestanlık, Reform ve Bilim

Reform hareketiyle birlikte Protestan mezheplerinin ortaya çıkması, dini dogmaların sorgulanmasını ve bireysel yorum hakkını teşvik etti:

• Özellikle Kalvinist bölgelerde bilimsel faaliyetlere daha fazla özgürlük tanındı.
• İsviçre, Hollanda, İngiltere gibi ülkelerde bilimsel araştırmalar daha hızlı gelişti.
• Bilimsel araştırma, Tanrı’nın yaratılışını anlama biçimi olarak yorumlandı.

Aydınlanma Çağı ve Dinin Geri Plana İtilmesi

18. yüzyılda Aydınlanma düşüncesiyle birlikte, akıl ve deney ön plana çıktı:

• Doğa bilimleri, bağımsız bir bilgi alanı olarak tanındı.
• Dine dayalı açıklamalar yerine nedensellik, gözlem, mantık gibi ilkeler benimsendi.
• Tanrı’nın doğrudan doğaya müdahale etmediğini savunan Deizm gibi görüşler ortaya çıktı.
• Dinsel dogmalar bilimsel araştırmaların dışında tutulmaya başlandı.

Kilise’nin Bilime Yaklaşımı: Yasaklar ve Teşvikler

Katolik Kilisesi, bazı dönemlerde bilim insanlarına karşı sert tavır alırken bazı alanlarda bilimsel gelişmeleri destekledi:

• Engizisyon, sapkın olarak gördüğü bilim insanlarını cezalandırdı (örnek: Giordano Bruno yakılarak idam edildi).
• Öte yandan, Cizvit okulları, matematik, astronomi ve doğa bilimlerinde ileri düzey eğitimler verdi.
• 17. yüzyılda birçok Cizvit astronom, Çin ve Güney Amerika’da bilimsel gözlemler yaptı.

Bilim İnsanlarının İnançları

Yeni Çağ’daki birçok büyük bilim insanı, Tanrı inancına sahipti:

• Isaac Newton: Evrenin mekanik yasaları Tanrı’nın düzenini temsil ederdi.
• Kepler: Tanrı’nın evrendeki geometrik düzenini açığa çıkardığını düşünüyordu.
• Descartes: Tanrı’yı aklın bir teminatı olarak kabul ediyordu.

Bu isimler, dini inançla bilimsel düşünceyi kişisel olarak bağdaştırabilmişlerdir.

Bilim-Din İlişkisinin Değişen Dinamikleri

Yeni Çağ’da bilim ve din arasında üç temel ilişki biçimi oluşmuştur:

1. Çatışma: Özellikle astronomi ve fizik alanındaki bulgular, dinî metinlerle çeliştiğinde gerilim ortaya çıkmıştır.
2. Uyum: Bilimsel keşifler Tanrı’nın yaratısını anlama aracı olarak görülmüş; dini motivasyon bilimsel merakı desteklemiştir.
3. Ayrışma: Aydınlanma ile birlikte bilim ve din farklı bilgi alanları olarak görülmeye başlanmıştır.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Bilim tarihi ve din felsefesi konularında daha derin analizler için bir felsefe veya ilahiyat uzmanına danışmalısınız.

Anahtar Kelimeler: Yeni Çağ’da bilim, din-bilim ilişkisi, Galileo Engizisyon, Kopernik devrimi, Aydınlanma dönemi, Protestanlık ve bilim, Cizvit bilim insanları, Deizm, doğa felsefesi, kilise ve astronomi