Birleşmiş Milletler Hangi Amaçla Kuruldu ve Görevleri Nelerdir?

Birleşmiş Milletler’in Kuruluş Süreci

Birleşmiş Milletler (BM), 24 Ekim 1945’te, II. Dünya Savaşı’nın ardından küresel barışı korumak ve uluslararası iş birliğini güçlendirmek amacıyla kurulmuştur. Savaşın yıkıcı sonuçları, ulusların birlikte hareket etmeden kalıcı barışı sağlayamayacağını açıkça göstermiştir. Bu bağlamda BM, uluslararası hukuk, insan hakları, kalkınma ve güvenlik alanlarında çok taraflı diplomasi platformu olarak doğmuştur.

Kuruluşunu mümkün kılan en temel belge, 26 Haziran 1945’te imzalanan Birleşmiş Milletler Antlaşmasıdır. Antlaşma, başlangıçta 51 ülke tarafından imzalanmıştır. Türkiye de kurucu üyeler arasında yer almıştır.

Birleşmiş Milletler’in Kuruluş Amaçları

Birleşmiş Milletler Antlaşması’nın 1. maddesinde belirtildiği üzere BM’nin dört temel amacı şunlardır:

1. Uluslararası Barış ve Güvenliği Korumak

BM’nin öncelikli misyonu, dünya barışını sağlamak ve sürdürmektir. Bu çerçevede:

• Silahlı çatışmaları önlemek
• Çatışma bölgelerine barış gücü göndermek
• Taraflar arasında arabuluculuk yapmak

gibi işlevleri yerine getirir.

2. Uluslar Arasında Dostane İlişkiler Geliştirmek

BM, ulusların egemen eşitliği ilkesine dayalı olarak, halkların kendi kaderini tayin hakkını gözeterek ülkeler arasında iş birliği ve iyi niyet temelli ilişkiler kurulmasını teşvik eder.

3. İnsan Haklarına Saygı ve Temel Özgürlüklerin Geliştirilmesi

BM, 1948 yılında kabul ettiği İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile temel hak ve özgürlüklerin korunmasında öncü bir rol üstlenmiştir. Irk, cinsiyet, dil, din ayrımı gözetmeksizin:

• Eğitim
• Sağlık
• Toplumsal eşitlik
• Özgürlük

konularında küresel normlar oluşturulması hedeflenmiştir.

4. Uluslararası Sosyal, Kültürel ve Ekonomik İş Birliğini Sağlamak

BM; yoksulluk, hastalık, cehalet, çevre sorunları gibi küresel meselelerde devletler arasında ortak çözümler üretmeye yönelik çok taraflı platformlar sunar. Bu alandaki çalışmalar, başta UNESCO, UNICEF, WHO, UNDP gibi alt kuruluşlarca yürütülür.

Birleşmiş Milletler’in Temel Organları ve Görevleri

Birleşmiş Milletler, çok sayıda yapıdan oluşan bir organizasyondur. En temel altı organı şunlardır:

1. Genel Kurul

Tüm üye ülkelerin temsil edildiği tartışma ve karar alma platformudur. Her ülkenin eşit oy hakkı vardır. Tavsiye kararları alınır; bağlayıcı değildir, ancak uluslararası kamuoyunu şekillendirir.

2. Güvenlik Konseyi

Uluslararası barış ve güvenlikten birincil sorumlu organdır. Beş daimi üye (ABD, Rusya, Çin, Fransa, Birleşik Krallık) veto hakkına sahiptir. 10 geçici üye iki yıllığına seçilir. Barış gücü gönderme, yaptırım kararı alma gibi yetkileri bulunur.

3. Ekonomik ve Sosyal Konsey (ECOSOC)

Kalkınma, sağlık, çevre, eğitim gibi alanlarda politikalar geliştiren konsey, BM’nin uzman kuruluşlarıyla koordinasyon sağlar.

4. Uluslararası Adalet Divanı

Lahey’de bulunan bu mahkeme, devletler arası hukuki ihtilafların çözümünü sağlar. Kararları bağlayıcıdır, ancak yalnızca taraf olan devletler için geçerlidir.

5. Sekretarya

Genel Sekreter öncülüğünde yürütme işlerini üstlenir. Gündelik işleyişi sağlar, programları koordine eder. Genel Sekreter BM’nin temsilcisidir; 5 yıllık süreyle seçilir.

6. Vesayet Konseyi

Eskiden manda veya sömürge statüsündeki bölgelerin bağımsızlık süreçlerini denetlemek amacıyla kurulmuş, görevini büyük ölçüde tamamlamıştır.

Birleşmiş Milletler’in Alt Kuruluşları ve Ajansları

BM, çeşitli alanlarda faaliyet yürüten çok sayıda uzmanlaşmış alt kuruluşa sahiptir:

• UNESCO: Eğitim, bilim ve kültür
• UNICEF: Çocuk hakları
• WHO (DSÖ): Küresel sağlık
• UNHCR: Mülteciler
• FAO: Gıda ve tarım
• ILO: Çalışma yaşamı
• UNDP: Kalkınma projeleri
• UN WOMEN: Kadın hakları

Bu kuruluşlar aracılığıyla BM, yalnızca savaş karşıtı bir yapı değil, aynı zamanda insan merkezli küresel refahın geliştirilmesinde öncü bir platform olarak işlev görür.

Eleştiriler ve Reform Tartışmaları

BM zaman zaman:

• Güvenlik Konseyi’nin veto sistemi nedeniyle etkisiz kalmakla
• Bazı krizlerde yetersiz ve geç müdahalelerde bulunmakla
• Küresel eşitsizliği yeterince giderememekle

eleştirilmektedir. Bu sebeple özellikle Güvenlik Konseyi’nin reforme edilmesi, yeni gelişmekte olan ülkelerin (Hindistan, Brezilya, Nijerya vb.) temsil gücünün artırılması yönünde talepler artmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Birleşmiş Milletler kuruluş amacı, BM görevleri, Güvenlik Konseyi, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, BM alt kuruluşları, uluslararası barış, BM reformu

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Uluslararası hukuk, diplomasi ve siyaset bilimi gibi konular hakkında derinlemesine değerlendirme için bir uluslararası ilişkiler uzmanına ya da akademisyene danışılması önerilir.