Hayvanat Bahçeleri Ne Zaman, Kimler Tarafından ve Nerede İcat Edildi?
Giriş
Hayvanat bahçeleri, geçmişten günümüze insanlarla vahşi doğa arasındaki en önemli köprülerden biri olmuştur. İlk çağlardan itibaren hayvanlar, hükümdarlar ve krallar tarafından güç ve prestij göstergesi olarak tutulmuş, zamanla halkın da ziyaret edebileceği organizasyonlara dönüşmüştür. Bu makalede hayvanat bahçelerinin icadını, tarihsel gelişimini ve günümüzdeki rolünü detaylı şekilde inceleyeceğiz.
1. Antik Çağlarda Hayvan Koleksiyonları (M.Ö. 2500 – M.S. 500)
Hayvanat bahçelerinin kökeni M.Ö. 2500 yıllarına kadar uzanmaktadır. İlk hayvan koleksiyonları, saray bahçelerinde hükümdarlar için oluşturulmuş özel koleksiyonlardı.
1.1. Mezopotamya: İlk Kraliyet Hayvan Koleksiyonları (M.Ö. 2500-1500)
Arkeolojik bulgulara göre, Mezopotamya’da Sümerler ve Babilliler dönemin ilk hayvanat koleksiyonlarını oluşturmuşlardır. Sümer kralı Ur-Nanshe (M.Ö. 2500) ve daha sonra Babil Kralı Nebukadnezar II (M.Ö. 600), egzotik hayvanları barındıran bahçeler kurmuştur.
- Asurlular (M.Ö. 850-600): Asur kralları, filler, aslanlar ve çeşitli yabani hayvanları özel alanlarda tutmuştur. Kral Asurbanipal (M.Ö. 669-631), avlanmak ve halkına gücünü göstermek için büyük bir hayvan koleksiyonu kurmuştur.
1.2. Antik Mısır: Hayvanat Bahçeleri ve Kutsal Hayvanlar (M.Ö. 1500-500)
Mısır’da firavunlar büyük kedi türleri, su aygırları, timsahlar ve kuşları saray bahçelerinde toplamışlardır. Hatshepsut (M.Ö. 1479-1458) döneminde egzotik hayvanlar Afrika ve Asya’dan getirilerek beslenmiştir.
1.3. Antik Çin ve Persler: Büyük Hayvan Koleksiyonları (M.Ö. 1100-300)
- Zhou Hanedanı (M.Ö. 1100-221), egzotik hayvan koleksiyonlarıyla ünlüydü.
- Pers Kralı Darius I (M.Ö. 522-486), büyük bir kraliyet hayvan bahçesi inşa etti.
1.4. Antik Yunan: İlk Organize Hayvan Koleksiyonları (M.Ö. 500-300)
Antik Yunan’da Aristoteles (M.Ö. 384-322), hayvanları inceleyerek biyoloji bilimine katkı sağlamış ve hayvan koleksiyonları bilimsel amaçlarla kullanılmaya başlanmıştır.
2. Roma Dönemi: Halkın İzleyebileceği Hayvan Gösterileri (M.Ö. 300 – M.S. 500)
Roma İmparatorluğu, hayvanları yalnızca sergilemekle kalmamış, aynı zamanda Colosseum’da gladyatör savaşlarında ve vahşi hayvan dövüşlerinde kullanmıştır.
- M.S. 80’de inşa edilen Kolezyum, binlerce egzotik hayvanın halka açık gösterilerde sergilendiği bir yerdi.
- Roma Generali Pompey (M.Ö. 55), Afrika’dan getirdiği filleri Roma halkına sergilemiştir.
Roma döneminde hayvanlar, halkın eğlencesi ve gladyatör dövüşleri için kullanıldığı için modern hayvanat bahçeleriyle aynı amaca hizmet etmiyordu.
3. Orta Çağ ve Rönesans: Avrupa’da Kraliyet Hayvan Koleksiyonları (500-1600)
Orta Çağ boyunca Avrupa’da hayvanat bahçeleri genellikle kraliyet saraylarının özel koleksiyonları olarak varlığını sürdürdü.
- Charlemagne (Şarlman) (742-814): Bavyera’daki Aachen Sarayı’nda egzotik hayvanlar beslemiştir.
- Kutsal Roma İmparatorları ve İngiliz Kralları:
- Londra Kulesi Hayvanat Bahçesi (1235): İngiltere Kralı III. Henry, Londra Kulesi’nde halka kapalı bir hayvan koleksiyonu oluşturmuştur.
Rönesans döneminde, hayvan koleksiyonları bilimsel ilgiyle birleşmeye başlamış ve egzotik hayvanlar kaşifler tarafından Avrupa’ya getirilmiştir.
4. Modern Hayvanat Bahçelerinin Doğuşu (1700-1900)
Hayvanat bahçelerinin modern anlamda halka açılması 18. yüzyılda başlamıştır. Bu dönemde amaç sadece hayvanları sergilemek değil, aynı zamanda bilimsel inceleme ve eğitim sağlamaktı.
4.1. İlk Modern Hayvanat Bahçesi: Viyana Hayvanat Bahçesi (1752)
Dünyanın ilk halka açık hayvanat bahçesi, 1752’de Avusturya’daki Schönbrunn Sarayı’nda açıldı.
- Avusturya İmparatoru I. Franz tarafından kuruldu.
- Bilimsel gözlem ve eğitim amacı güdüldü.
- Bugün hâlâ aktif olup dünyanın en eski hayvanat bahçesi olarak kabul edilmektedir.
4.2. Londra Hayvanat Bahçesi (1828) ve Bilimsel Hayvanat Bahçeleri
1828’de Londra’da açılan Zoological Society of London, ilk bilimsel hayvanat bahçesi olarak kabul edilir.
- Charles Darwin gibi bilim insanları, bu hayvanat bahçesinde gözlem yapmıştır.
- 1847’de halka açıldı, böylece modern hayvanat bahçelerinin temelleri atıldı.
4.3. Paris ve Berlin Hayvanat Bahçeleri (19. Yüzyıl)
- Paris Hayvanat Bahçesi (1793): Fransız Devrimi sonrası halka açık olarak açıldı.
- Berlin Hayvanat Bahçesi (1844): Avrupa’nın en büyük ve en önemli hayvanat bahçelerinden biri oldu.
5. Günümüzde Hayvanat Bahçeleri ve Koruma Çalışmaları
20. ve 21. yüzyılda, hayvanat bahçeleri sadece sergi alanı olmaktan çıkarak koruma ve araştırma merkezleri hâline geldi.
5.1. Koruma ve Üreme Programları
- Nesli tükenmekte olan türlerin korunması ve yeniden doğaya kazandırılması amaçlandı.
- Panda üreme programları, beyaz gergedan koruma projeleri gibi çalışmalar öne çıktı.
5.2. Modern Hayvanat Bahçelerinin Eğitici Rolü
- San Diego, Singapur ve Berlin Hayvanat Bahçeleri, modern bilimsel çalışmalar ve doğal yaşam alanları ile öne çıkmaktadır.
- Hayvan refahına odaklanan doğal habitat benzeri alanlar geliştirilmiştir.
Sonuç
Hayvanat bahçeleri, binlerce yıl boyunca hükümdarların prestij göstergesi olarak başladı, Roma’da halkın eğlencesi için kullanıldı, Rönesans ve modern çağlarda ise bilimsel araştırmalar ve eğitim için geliştirildi.
- İlk hayvan koleksiyonları: M.Ö. 2500’lerde Mezopotamya ve Mısır’da başladı.
- Roma döneminde: Gladyatör dövüşlerinde kullanıldı.
- İlk modern hayvanat bahçesi: 1752’de Viyana’da açıldı.
- Bugün: Hayvan koruma ve eğitim merkezleri olarak hizmet vermektedir.
Günümüzde hayvanat bahçeleri, yalnızca eğlence amacıyla değil, doğal yaşamı koruma ve insanları bilinçlendirme hedefiyle faaliyet göstermektedir.