Çölyak Hastalığı Nedir?

Çölyak Hastalığı Nedir?

Giriş

Çölyak hastalığı, bağışıklık sisteminin gluten tüketimine karşı anormal bir tepki vermesi sonucu ortaya çıkan otoimmün bir hastalıktır. Gluten, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan bir protein olup, çölyak hastalarında ince bağırsak mukozasında hasara yol açar.

Bu hastalık, genetik yatkınlığı olan bireylerde ortaya çıkar ve ince bağırsakta iltihaplanmaya, besin emilim bozukluğuna ve çeşitli sistemik belirtilere neden olabilir. Çölyak hastalığı tedavi edilmezse, uzun vadede kronik sindirim sorunları, vitamin-mineral eksiklikleri ve ciddi sağlık komplikasyonlarına yol açabilir.

Çölyak Hastalığının Nedenleri

Çölyak hastalığı, genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucunda ortaya çıkar.

1. Genetik Faktörler

• Çölyak hastalarının büyük çoğunluğunda HLA-DQ2 veya HLA-DQ8 genleri bulunur.
• Ailede çölyak hastalığı öyküsü olan kişilerde hastalık riski daha yüksektir.

2. Bağışıklık Sistemi Tepkisi

• Gluten tüketildiğinde, bağışıklık sistemi glüteni yabancı bir madde olarak algılar ve ince bağırsak duvarına zarar veren bir bağışıklık tepkisi oluşturur.
• Bu süreç, bağırsak villuslarının hasar görmesine ve besin emilim bozukluğu oluşmasına neden olur.

3. Çevresel Faktörler

• Gluten içeren gıdaların erken dönemde tüketilmesi hastalık gelişme riskini artırabilir.
• Bağırsak enfeksiyonları veya stres bağışıklık sistemini tetikleyerek hastalığın ortaya çıkmasına neden olabilir.

Çölyak Hastalığının Belirtileri

Çölyak hastalığı, bireyden bireye değişen belirtiler gösterebilir. Sindirim sistemi belirtileri genellikle çocukluk döneminde belirgin olurken, erişkinlerde sindirim dışı belirtiler de yaygın olarak görülür.

Sindirim Sistemi Belirtileri

• Kronik ishal veya kabızlık
• Karın ağrısı ve şişkinlik
• Yağlı ve kötü kokulu dışkı (steatore)
• Kusma ve mide bulantısı
• Kilo kaybı

Sindirim Dışı Belirtiler

• Kronik yorgunluk ve halsizlik
• Demir eksikliği anemisi
• Kalsiyum ve D vitamini eksikliğine bağlı kemik erimesi (osteoporoz)
• Cilt döküntüleri (dermatitis herpetiformis)
• Depresyon, anksiyete ve zihinsel bulanıklık
• Ağız içinde aftlar
• Çocuklarda büyüme geriliği ve ergenlik gecikmesi

Çölyak Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?

Çölyak hastalığının teşhisi için çeşitli kan testleri ve biyopsi yöntemleri kullanılır.

1. Kan Testleri

Çölyak hastalığını teşhis etmek için öncelikle gluten tüketimi devam ederken yapılan kan testleri kullanılır:

• Anti-doku transglutaminaz (anti-tTG) antikoru
• Anti-endomisyum (EMA) antikoru
• Deamidated gliadin peptide (DGP) antikoru

Bu testlerde yüksek antikor seviyeleri tespit edilirse, çölyak hastalığından şüphelenilir.

2. İnce Bağırsak Biyopsisi

Kesin teşhis koymak için, endoskopik inceleme ile ince bağırsak mukozasından biyopsi alınır.

• Çölyak hastalarında bağırsak villuslarında küçülme (atrofi) ve iltihaplanma gözlemlenir.

3. Genetik Testler

• HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genlerinin varlığı araştırılır.
• Genetik testler tek başına teşhis koymak için yeterli değildir ancak çölyak hastalığını dışlamak için kullanılabilir.

Çölyak Hastalığının Tedavisi

Çölyak hastalığının kesin bir tedavisi yoktur, ancak glutensiz diyet uygulamak bağırsak hasarını önler ve belirtileri ortadan kaldırır.

1. Glutensiz Diyet

• Buğday, arpa, çavdar ve bunları içeren tüm gıdalardan kaçınılmalıdır.
• Glutensiz beslenme ile bağırsak mukozası zamanla iyileşir ve besin emilimi düzelir.
• İşlenmiş gıdalarda gizli gluten kaynakları olabileceği için etiket kontrolü yapılmalıdır.

2. Vitamin ve Mineral Takviyeleri

• Demir, kalsiyum, D vitamini ve B12 eksikliklerini önlemek için takviye gerekebilir.
• Osteoporoz riski yüksekse kemik sağlığını destekleyen takviyeler önerilir.

3. Dermatitis Herpetiformis Tedavisi

• Çölyak hastalığına bağlı gelişen cilt döküntüleri için glutensiz diyet en etkili tedavidir.
• Şiddetli vakalarda dapson adlı ilaç kullanılabilir.

Glutensiz Diyet Uygularken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Glutensiz diyet uygularken şu noktalara dikkat edilmelidir:

1. İşlenmiş Gıdalar: Gluten içermeyen olarak etiketlenmemiş ürünler tüketilmemelidir.
2. Mutfakta Kontaminasyon: Çölyak hastaları için kullanılan mutfak gereçleri ve yüzeyler gluten içeren yiyeceklerden temizlenmelidir.
3. Dışarıda Yemek Yeme: Restoranlarda sipariş verirken gluten içeriği hakkında bilgi alınmalıdır.

Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Çölyak hastalığı tedavi edilmediğinde uzun vadede ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir:

• Malabsorpsiyon (Besin Emilim Bozukluğu): Demir eksikliği anemisi, osteoporoz ve büyüme geriliği gelişebilir.
• Bağırsak Lenfoması ve Diğer Kanserler: Uzun süreli gluten tüketimi bağırsak kanseri riskini artırabilir.
• Sinir Sistemi Bozuklukları: Baş ağrısı, depresyon, nöropati gibi sorunlara yol açabilir.

Çölyak hastalığı, gluten tüketimi sonucu bağışıklık sisteminin ince bağırsağa zarar verdiği bir otoimmün hastalıktır. Sindirim sorunları, vitamin-mineral eksiklikleri ve sistemik belirtiler ile kendini gösterir. Glutensiz diyet, çölyak hastalığının tek etkili tedavi yöntemidir ve bu diyete sıkı şekilde uyulmalıdır. Erken teşhis ve uygun diyetle bağırsak hasarı önlenebilir ve yaşam kalitesi artırılabilir.