Periferik Vazodilatörler ile Zehirlenme ve Tedavi

Giriş

Periferik vazodilatörler, vasküler düz kasları gevşeterek damar çapını artıran ve kan akımını düzenleyen ilaçlardır. Genellikle hipertansiyon, kalp yetmezliği, Raynaud hastalığı ve periferik arter hastalıklarında kullanılırlar. Ancak yüksek dozda alındıklarında veya yanlış kullanıldıklarında ciddi hipotansiyon, refleks taşikardi, organ perfüzyon bozukluğu ve metabolik komplikasyonlara yol açabilirler.

Bu yazıda, periferik vazodilatörlerin zehirlenme mekanizmaları, klinik etkileri ve tedavi yöntemleri ele alınacaktır.

Periferik Vazodilatörler ve Etki Mekanizmaları

Periferik vazodilatörler, etki mekanizmalarına göre birkaç gruba ayrılır:

1. Direkt Damar Gevşetici Vazodilatörler
   • Hidralazin
   • Minoksidil
   • Sodyum Nitroprussid
2. Kalsiyum Kanal Blokörleri (KKB) (bazı tipleri periferik vazodilatasyon etkisi gösterir)
   • Amlodipin, Nifedipin, Felodipin (Dihidropiridin grubu KKB’ler)
3. Alfa Blokörler (Damar düz kaslarını gevşeterek vazodilatasyon yapar)
   • Prazosin, Doksazosin, Terazosin
4. Nitrik Oksit Salgılatanlar (Endotelyal gevşeme sağlayarak vazodilatasyon yapar)
   • Nitratlar (Nitrogliserin, İzosorbid Dinitrat/Mononitrat)
   • Sodyum Nitroprussid (Ayrıca siyanid toksisitesi riski taşır)
5. Fosfodiesteraz-5 (PDE-5) İnhibitörleri (Özellikle pulmoner hipertansiyon ve erektil disfonksiyonda kullanılır)
   • Sildenafil, Tadalafil, Vardenafil

Zehirlenme Mekanizmaları ve Klinik Bulgular

Periferik vazodilatörlerin aşırı dozda alınması, aşağıdaki mekanizmalar üzerinden toksisiteye neden olabilir:

1. Hipotansiyon ve Kardiyovasküler Komplikasyonlar

• Aşırı damar genişlemesi → Şiddetli hipotansiyon
• Refleks taşikardi (özellikle hidralazin ve minoksidil zehirlenmelerinde belirgin)
• Bradikardi (özellikle kalsiyum kanal blokörleri ve nitrat zehirlenmelerinde)
• Şok tablosu ve organ perfüzyon bozukluğu

2. Merkezi Sinir Sistemi (MSS) Etkileri

• Baş dönmesi, bilinç bulanıklığı
• Senkop (bayılma)
• Ciddi vakalarda koma

3. Metabolik ve Elektrolit Bozukluklar

• Laktik asidoz (özellikle sodyum nitroprussid nedeniyle gelişebilir)
• Siyanid toksisitesi (sodyum nitroprussid yüksek dozda alındığında ortaya çıkar, konfüzyon, nöbet ve asidoz ile kendini gösterir)
• Hiperkalemi (özellikle minoksidil ve hidralazin zehirlenmelerinde görülebilir)

4. Pulmoner Etkiler

• Pulmoner ödem (nadir ancak ağır hipotansiyon sonucu gelişebilir)

5. Özel Durumlar

• PDE-5 inhibitörleri (Sildenafil, Tadalafil) aşırı dozunda şiddetli hipotansiyon ve priapizm (uzun süren ağrılı ereksiyon) görülebilir.

Tedavi Yöntemleri

1. Destekleyici ve Semptomatik Tedavi

• Hasta monitörize edilmeli ve vital bulgular yakından takip edilmelidir.
• Şiddetli hipotansiyon durumunda hasta supin (yatış) pozisyonuna alınmalı ve ayakları kaldırılmalıdır.
• IV sıvı tedavisi:
  • Hipotansiyonda ilk tercih izotonik sıvılar (%0.9 NaCl veya Ringer Laktat) olmalıdır.
  • Yetersiz yanıt varsa kolloid solüsyonlar düşünülebilir.

2. Spesifik Tedaviler

• Vazopressörler (Damar büzücü ilaçlar)
  • Noradrenalin veya Dopamin (Şiddetli hipotansiyon durumlarında kullanılabilir)
  • Fenilefrin (Refleks taşikardiye neden olabileceği için dikkatli olunmalıdır)
• Beta Blokörler
  • Minoksidil veya hidralazin zehirlenmesinde görülen refleks taşikardiyi kontrol etmek için kullanılabilir.
• Sodyum Nitroprussid Zehirlenmesinde Spesifik Antidotlar
  • Siyanid toksisitesi gelişirse → Sodyum Tiyosülfat veya Hidroksokobalamin (Vitamin B12) uygulanır.
• Kalsiyum Kanal Blokörü Zehirlenmesi
  • Hipotansiyon ve bradikardi durumlarında → IV Kalsiyum Glukonat veya Kalsiyum Klorür uygulanabilir.
  • İnsülin ve glukoz tedavisi: Kardiyak depresyon durumlarında faydalıdır.
• PDE-5 İnhibitörleri Zehirlenmesi
  • Hipotansiyon tedavisinde sıvı replasmanı ve noradrenalin gerekebilir.
  • Priapizm gelişirse → Fenilefrin enjeksiyonu veya cerrahi drenaj gerekebilir.

Sonuç

Periferik vazodilatörler genellikle iyi tolere edilse de, aşırı dozda veya kontrolsüz kullanımda ciddi hipotansiyon, kardiyovasküler ve metabolik komplikasyonlara neden olabilir. Zehirlenme durumunda hızlı tanı ve tedavi hayati önem taşır. Tedavide temel yaklaşım sıvı desteği, vazopressör kullanımı ve spesifik antidotların uygulanmasıdır. Özellikle sodyum nitroprussid zehirlenmelerinde siyanid toksisitesine karşı dikkatli olunmalıdır.