Kalp Uyarıcı Glikozidler ve Benzer Etkili İlaçlar ile Zehirlenme

Giriş

Kalp uyarıcı glikozidler, özellikle digoksin ve diğer kardiyak glikozidler, kalp yetmezliği ve atriyal fibrilasyon tedavisinde yaygın olarak kullanılan ilaçlardır. Ancak terapötik aralığı dar olduğu için hafif doz aşımı bile ciddi zehirlenmelere yol açabilir.

Bu yazıda, kalp glikozidleri ve benzer etkili ilaçlarla oluşan zehirlenmelerin mekanizmaları, klinik belirtileri ve tedavi yöntemleri ele alınacaktır.

Kalp Uyarıcı Glikozidler ve Benzer Etkili İlaçlar

1. Kalp Glikozidleri (Digitalis Türevleri)

Digoksin
Digitoksin
Ouabain (Obein)
Strofantin

2. Endojen Kardiyotonik Steroidler

Bufadienolidler (Kurbağa zehirleri, bazı bitkilerde bulunur)
Kardenolidler (Zakkum, tilki eldiveni gibi bitkilerde bulunur)

3. Benzer Etkili İlaçlar

Beta adrenerjik agonistler (Dobutamin, Dopamin – pozitif inotrop etkilidir)
Fosfodiesteraz-3 inhibitörleri (Milrinon, Enoksimon – cAMP artırarak kardiyak kasılmayı güçlendirir)
Levosimendan (Kalsiyum duyarlılığını artırarak pozitif inotrop etki yapar)

Zehirlenme Mekanizması

1. Digoksin ve Diğer Kalp Glikozidleri ile Zehirlenme

Sodyum-potasyum ATPaz pompasını inhibe eder → Hücre içinde sodyum birikmesine ve kalsiyum seviyesinin artmasına yol açar → Pozitif inotropi (kasılma gücü artışı)
Vagus sinir aktivitesini artırır → Bradikardi ve AV blok gelişebilir
Hücre dışı potasyum artışı nedeniyle hiperkalemi görülür

Klinik Bulgular

1. Kardiyovasküler Belirtiler

Bradikardi (Sinüs bradikardisi, AV bloklar, sinoatriyal duraklama)
Ektopik taşiaritmiler (Ventriküler taşikardi, ventriküler fibrilasyon, junctional ritimler)
Bigemine/trigemine ekstrasistoller
QT kısalması ve “taşitoksik T dalgaları”
Hipotansiyon veya kardiyojenik şok

2. Gastrointestinal Belirtiler

Bulantı, kusma, karın ağrısı
İştahsızlık

3. Merkezi Sinir Sistemi Belirtileri

Baş dönmesi, konfüzyon, delirium
Halüsinasyonlar
Bilinç kaybı, koma

4. Özel Semptom: Görme Bozuklukları

Sarı-yeşil görme (“xantopsi”)
Bulanık görme, ışık hassasiyeti

5. Elektrolit Dengesizlikleri

Hiperkalemi (Hücre dışına potasyum çıkışı nedeniyle)
Hipomagnezemi ve hiperkalsemi (Nadir görülür, aritmi riskini artırır.)

Tanı

1. EKG Bulguları

Bradikardi, AV blok, ventriküler ektopiler
QT kısalması
Ters veya iki fazlı T dalgaları
Düşük amplitüdlü QRS kompleksleri

2. Serum Digoksin Düzeyi

Terapötik seviye: 0.5-2.0 ng/mL
Toksik seviye: >2.0 ng/mL
Ancak zehirlenme belirtileri, seviyeden bağımsız olarak gelişebilir!

3. Serum Elektrolitleri ve Böbrek Fonksiyonları

Hiperkalemi → Ağır zehirlenme göstergesidir!
Kreatinin ve BUN → Böbrek yetmezliği digoksin atılımını azaltır.

Tedavi Yaklaşımı

1. Genel Destekleyici Tedavi

Hasta monitörize edilmeli, vital bulgular sıkı takip edilmelidir.
Hipotansiyon ve şok gelişmişse IV sıvı tedavisi uygulanmalıdır.

2. Spesifik Tedavi

A. Digoksin Spesifik Antikorları (Digibind, DigiFab)

En etkili ve spesifik tedavi yöntemidir.
Aşağıdaki durumlarda kullanılır:
- Hayatı tehdit eden aritmiler (Ventriküler taşikardi, ventriküler fibrilasyon)
- Şiddetli bradikardi ve AV blok (Atropin veya pacemaker yanıt vermiyorsa)
- Serum digoksin seviyesi >10 ng/mL
- Hiperkalemi (>5.5 mEq/L)

B. Hiperkalemi Tedavisi

Sodyum bikarbonat, insülin ve dekstroz tedavisi uygulanabilir.
Kesinlikle IV kalsiyum verilmemelidir! (Kalsiyum, hücre içine daha fazla giriş yaparak taşitoksisiteyi artırır.)

C. Bradikardi ve AV Blok Tedavisi

Atropin: Hafif ve orta dereceli bradikardilerde kullanılır.
Geçici pacemaker: Atropine dirençli bradikardi ve AV blok durumlarında gerekebilir.

D. Aritmi Tedavisi

Ventriküler taşikardi/fibrilasyon → Lidokain veya Magnezyum sülfat kullanılabilir.
Amiodaron önerilmez! (QT süresini uzatarak torsades de pointes riskini artırabilir.)

E. Gastrointestinal Dekontaminasyon

Aktif kömür (İlk 1 saat içinde alınmışsa etkili olabilir.)
Gastrik lavaj, genellikle önerilmez (bulantı ve kusma zaten mevcut olduğundan aspirasyon riski yüksektir).

F. Hemodiyaliz ve Ekstrakorporeal Eliminasyon

Digoksin lipofilik olduğu için diyaliz ile etkin şekilde temizlenemez.
Ancak ağır böbrek yetmezliği durumlarında yardımcı olabilir.

Sonuç

Kalp uyarıcı glikozidlerle zehirlenme, kardiyak aritmiler ve hiperkalemi nedeniyle hayatı tehdit eden bir durumdur. Digoksin antikorları (Digibind/DigiFab), hiperkalemi yönetimi ve elektrokardiyografik izleme tedavinin temel bileşenleridir. Zehirlenme durumunda erken tanı ve hızlı tedavi hayati önem taşır.