Otonom Sinir Sistemini Etkileyen İlaçlar ile Zehirlenme ve Tedavi

Otonom sinir sistemi (OSS), istem dışı çalışan organları kontrol eden sinir sistemidir ve sempatik (uyarıcı) ile parasempatik (düşürücü) olmak üzere iki ana bölüme ayrılır. Bu sistemi etkileyen ilaçlar, kalp atışı, kan basıncı, sindirim ve solunum gibi hayati fonksiyonları doğrudan etkileyebilir. Aşırı dozda alındığında ciddi zehirlenmelere yol açabilir.

Otonom Sinir Sistemini Etkileyen İlaç Grupları ve Zehirlenme Belirtileri

Bu ilaçlar genellikle sempatomimetikler, sempatolitikler, parasempatomimetikler ve parasempatolitikler olmak üzere dört ana grupta incelenir.

1. Sempatomimetik İlaçlar ile Zehirlenme

(Sempatik sistemi uyararak “savaş veya kaç” tepkisini artıran ilaçlar)

Örnekler:

Adrenalin, noradrenalin
Efedrin, psödoefedrin
Fenilefrin
Amfetamin, kokain

Zehirlenme Belirtileri:

Hipertansiyon (yüksek tansiyon)
Taşikardi (hızlı kalp atışı)
Hipertermi (aşırı vücut ısısı artışı)
Ajitasyon, halüsinasyonlar
Göz bebeklerinde genişleme (midriyazis)
Kaslarda titreme, nöbetler

Tedavi:

Sedasyon: Aşırı uyarılmayı baskılamak için benzodiazepinler (diazepam, lorazepam) verilebilir.
Kan basıncı kontrolü: Beta blokerler (örneğin labetalol) veya alfa blokerler (örneğin fentolamin) kullanılabilir.
Soğutma tedavisi: Hipertermiyi önlemek için soğutma uygulanır.
Sıvı tedavisi: Elektrolit dengesizliğini önlemek için damar içi sıvılar verilir.

2. Sempatolitik İlaçlar ile Zehirlenme

(Sempatik sistemi baskılayan ilaçlar)

Örnekler:

Beta blokerler (Metoprolol, propranolol, atenolol)
Alfa blokerler (Prazosin, doksazosin)

Zehirlenme Belirtileri:

Hipotansiyon (düşük tansiyon)
Bradikardi (yavaş kalp atışı)
Solunum depresyonu
Bilinç kaybı
Soğuk ve nemli cilt

Tedavi:

Atropin: Kalp atış hızını artırmak için kullanılabilir.
İntravenöz sıvı tedavisi: Tansiyonu yükseltmek için uygulanır.
Glukagon: Beta bloker zehirlenmesinde kalp fonksiyonlarını desteklemek için kullanılır.
Vazopressör ilaçlar: (Noradrenalin, dopamin) tansiyonun düzenlenmesi için uygulanabilir.

3. Parasempatomimetik İlaçlar ile Zehirlenme

(Parasempatik sistemi uyararak “dinlen ve sindir” yanıtını artıran ilaçlar)

Örnekler:

Pilokarpin (glokom tedavisinde)
Neostigmin, piridostigmin (Myastenia Gravis tedavisinde)
Organofosfatlar ve karbamatlar (tarım ilaçları/pestisitler)

Zehirlenme Belirtileri (Kolinerg Sendrom):

Salya ve terlemede artış (hipersalivasyon, diaforez)
Kas krampları, titremeler, kas felci
Şiddetli mide krampları, kusma, ishal
Bronkospazm ve solunum yetmezliği
Göz bebeklerinde daralma (miyozis)

Tedavi:

Atropin: Kolinerjik kriz tedavisinde en önemli ilaçtır.
Pralidoksim (2-PAM): Organofosfat zehirlenmelerinde asetilkolinesteraz enzimini geri kazandırır.
Solunum desteği: Ciddi vakalarda mekanik ventilasyon gerekebilir.
Benzodiazepinler: Nöbetler gelişirse kullanılabilir.

4. Parasempatolitik İlaçlar ile Zehirlenme

(Parasempatik sistemi baskılayarak sempatik aktiviteyi artıran ilaçlar)

Örnekler:

Atropin
Skopolamin
Trisiklik antidepresanlar (Amitriptilin, imipramin)
Antihistaminikler (Difenhidramin)

Zehirlenme Belirtileri (Antikolinerjik Sendrom):

Göz bebeklerinde genişleme (midriyazis) ve görme bozukluğu
Ağız kuruluğu, idrar yapma güçlüğü
Yüksek ateş, sıcak ve kuru cilt
Halüsinasyonlar, ajitasyon
Taşikardi, hipertansiyon
Bağırsak hareketlerinde azalma, kabızlık

Tedavi:

Fizostigmin: Spesifik antidottur (doktor kontrolünde dikkatli uygulanmalıdır).
Soğutma tedavisi: Hipertermi gelişmişse uygulanır.
Benzodiazepinler: Ajitasyon veya nöbetler varsa kullanılır.
Sıvı tedavisi: Dehidrasyonu önlemek için uygulanır.

Otonom Sinir Sistemi Zehirlenmelerinde Genel İlk Yardım ve Acil Müdahale

Tıbbi yardım çağrılmalıdır (112 aranmalıdır).
Hastanın solunum yolu açık tutulmalı, bilinç kontrol edilmelidir.
Hasta yan yatırılmalı, kusma varsa boğulma riski önlenmelidir.
İlaç alım miktarı ve zamanı öğrenilerek doktora bildirilmelidir.
Mide yıkama ve aktif kömür uygulaması bazı vakalarda faydalı olabilir.

Sonuç olarak

Otonom sinir sistemini etkileyen ilaçlar, kalp hızı, solunum, sindirim ve vücut ısısı gibi hayati fonksiyonları doğrudan etkileyebilir. Zehirlenme belirtileri ilacın türüne göre değişiklik gösterse de, ciddi vakalar acil tıbbi müdahale gerektirir. Zehirlenmelerin önlenmesi için bu tür ilaçlar doktor kontrolünde ve önerilen dozlarda kullanılmalıdır.