Butirofenon ve Tiyoksanten Nöroleptiklerle Zehirlenme ve Tedavi

1. Giriş

Butirofenon ve tiyoksanten grubu nöroleptikler, tipik antipsikotikler sınıfına girer ve başlıca dopamin (D₂) reseptör antagonistleri olarak etki ederler. Şizofreni, bipolar bozukluk, deliryum ve diğer psikotik durumların tedavisinde kullanılırlar.

Ancak aşırı doz alımı veya yanlış kullanım sonucu zehirlenme meydana gelebilir. Bu durum, ekstrapiramidal yan etkiler (EPS), sedasyon, kardiyovasküler bozukluklar ve nöroleptik malign sendrom (NMS) gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.

2. Butirofenon ve Tiyoksanten Nöroleptikler

A. Butirofenon Grubu Nöroleptikler

Haloperidol
Droperidol
Benperidol

Etkileri:

Güçlü D₂ reseptör blokajı
Sedasyon ve ajitasyon kontrolü
Antiemetik (kusmayı önleyici) etki

Yan Etkileri ve Zehirlenme Belirtileri:

Şiddetli ekstrapiramidal semptomlar (EPS)
Hipotansiyon veya hipertansiyon
QT uzaması → Torsades de Pointes riski
Nöroleptik Malign Sendrom (NMS) (Ciddi fakat nadir)

B. Tiyoksanten Grubu Nöroleptikler

Flupentiksol
Zuklopentiksol
Tiotiksen

Etkileri:

D₂ blokajı
Anksiyolitik ve antipsikotik etki
Sedatif etkiler

Yan Etkileri ve Zehirlenme Belirtileri:

EPS (Parkinsonizm, distoni, akatizi)
Sedasyon, bilinç bulanıklığı
Kardiyak aritmiler
Hipotansiyon veya hipertansiyon
NMS riski

3. Zehirlenme Belirtileri

Zehirlenme doza, hastanın metabolik durumuna ve eşlik eden ilaçlara bağlı olarak değişebilir. Genel belirtiler şunlardır:

A. Merkezi Sinir Sistemi (CNS) Belirtileri

Sedasyon, bilinç bulanıklığı, koma
Ajitasyon, konfüzyon, halüsinasyonlar
Ekstrapiramidal semptomlar (EPS):

Distoni (kas sertliği, spazmlar)
Akatizi (huzursuzluk, yerinde duramama)
Parkinsonizm (titreme, kas sertliği, hareket yavaşlığı)
Nöroleptik Malign Sendrom (NMS) (Ciddi ve ölümcül olabilir)

B. Kardiyovasküler Belirtiler

Hipotansiyon veya hipertansiyon
QT uzaması → Torsades de Pointes riski
Taşikardi veya bradikardi

C. Otonom Sinir Sistemi Belirtileri

Ağız kuruluğu
İdrar retansiyonu
Termoregülasyon bozukluğu (hipertermi veya hipotermi)

4. Tedavi

A. Destekleyici Tedavi (Temel İlk Yardım)

ABC yaklaşımı (Hava yolu, solunum, dolaşım değerlendirilmesi)
Gastrointestinal dekontaminasyon (İlk 1 saat içinde aktif kömür verilebilir)
IV sıvı tedavisi (Hipotansiyon varsa)
Monitörizasyon (EKG, vital bulgular sürekli takip edilmeli)

B. Spesifik Semptomatik Tedavi

1. Ekstrapiramidal Semptomlar (EPS) Tedavisi

EPS semptomları zehirlenmelerde sık görülür.

Akut distoni ve Parkinsonizm için:
Antikolinerjikler (Biperiden, Benztropin) – İlk tercih
Antihistaminikler (Difenhidramin, Prometazin)

Akatizi (Huzursuzluk) için:
Beta blokerler (Propranolol)
Benzodiazepinler (Diazepam, Lorazepam)

2. Kardiyak Toksisite Tedavisi

Hipotansiyon için:
IV sıvılar (Salin veya Ringer laktat)
Vazopressörler (Norepinefrin, Dopamin) – Ciddi vakalarda

QT Uzaması ve Torsades de Pointes için:
Magnezyum sülfat (QT uzamasını düzeltir)
İzoproterenol veya geçici pacemaker (Ağır bradikardi varsa)

3. Nöroleptik Malign Sendrom (NMS) Tedavisi

NMS, nöroleptik ilaçlarla zehirlenmelerde en ciddi komplikasyondur.

Temel Bulgular:
Hipertermi (>38°C)
Kas rijiditesi
Otonomik dengesizlik (hipotansiyon, taşikardi, terleme)
Bilinç değişiklikleri (Ajitasyon → Stupor → Koma)

Tedavi:
Acil ilaç kesilmesi
Dantrolen (Kas rijiditesi için – İlk tercih)
Bromokriptin veya Amantadin (Dopamin agonistleri – Ağır vakalarda)
Benzodiazepinler (Ajitasyon ve kas gevşemesi için)
Yoğun bakım desteği (Solunum desteği, sıvı-elektrolit dengesi)

5. Sonuç

Butirofenon ve tiyoksanten grubu nöroleptiklerle zehirlenmeler ciddi nörolojik, kardiyak ve otonom sinir sistemi komplikasyonlarına neden olabilir.

Erken tanı ve tedavi, hayati komplikasyonları önleyebilir.
EPS tedavisinde antikolinerjikler, NMS’de dantrolen ve dopamin agonistleri kullanılmalıdır.
Kardiyak toksisite yönetimi için EKG takibi ve magnezyum sülfat hayati öneme sahiptir.

Bu ilaçların bilinçsiz kullanımı ve doz aşımı ciddi sonuçlara yol açabileceğinden, zehirlenme şüphesi durumunda acil tıbbi yardım alınmalıdır.