Graft Versus Host Hastaligi Nedir? Belirtileri Nedenleri ve Tedavi
Graft Versus Host Hastalığı (GVHH), genellikle kemik iliği nakli, organ nakli veya kök hücre nakli gibi organ transplantasyonları sonrasında görülen bir komplikasyondur. GVHH, vücudun bağışıklık sistemi, nakledilen organ veya hücreleri yabancı olarak tanıyıp bunlara karşı savaşmaya başladığında meydana gelir. Bu durum, bağışıklık sisteminin “graft” (nakledilen organ veya hücreler) üzerinde “host” (vücudun kendisi) olarak saldırıya geçmesiyle karakterize edilir.
GVHH, hem akut hem de kronik formlarda ortaya çıkabilir ve tedavi edilmezse hayati tehlikeler yaratabilir. Bu hastalık, bağışıklık sistemi tarafından vücudun çeşitli dokularına (deri, karaciğer, bağırsaklar) zarar verilmesine yol açar.
Graft Versus Host Hastalığının Nedenleri
GVHH, çoğunlukla kemik iliği nakli (allojenik kök hücre nakli) gibi organ nakilleri sonrası gelişir. Bu hastalığın başlıca nedeni, vücuda nakledilen bağışıklık hücrelerinin, alıcı kişiyi yabancı bir hedef olarak tanıyıp saldırıya geçmesidir. Bunun temel nedenleri şunlar olabilir:
1. Yabancı Bağışıklık Hücreleri
Nakledilen hücreler, bağışıklık sisteminden sorumlu olan T hücreleri içerir. Bu hücreler, vücudun yabancı maddelere karşı savunmasını sağlasa da, nakledilen hücreler alıcı kişinin vücudunu yabancı bir hedef olarak tanıyıp saldırıya geçebilir.
2. Uyumsuzluklar ve HLA (Histokompatibilite Antijenleri) Farklılıkları
Nakledilen hücrelerin veya organın alıcı ile uyumsuz olması, GVHH’nin gelişmesine yol açabilir. Alıcı ve verici arasındaki HLA uyumsuzluğu, hastalığın en önemli risk faktörlerinden biridir. HLA, vücudun bağışıklık sisteminin, hangi hücrelerin kendi olduğunu ve hangi hücrelerin yabancı olduğunu ayırt etmesine yardımcı olan bir çeşit kimlik etiketidir.
3. Bağışıklık Sistemi Tepkisi
Bağışıklık sistemi, nakledilen hücrelere karşı yanıt verirken, bu hücreler alıcıya zarar verici bir şekilde hareket edebilir. Bu, bağışıklık sisteminin kendi dokularını yabancı olarak tanıyıp hasar vermesine yol açar.
4. Viral Enfeksiyonlar
Bazı virüsler, bağışıklık sistemini zayıflatabilir ve GVHH gelişimine zemin hazırlayabilir. Bu, genellikle nakil sonrası bağışıklık sistemi baskılandığında görülür.
Graft Versus Host Hastalığının Belirtileri
GVHH’nin belirtileri, hastalığın akut veya kronik olmasına bağlı olarak farklılık gösterebilir. Ancak genel olarak, bağışıklık sisteminin vücuda verdiği zarar nedeniyle aşağıdaki belirtiler gözlemlenir:
1. Deri Belirtileri
- Döküntüler ve Kızarıklıklar: GVHH’nin en yaygın belirtilerinden biri, deride kızarıklık ve döküntülerdir. Bu döküntüler genellikle vücudun üst kısmında, özellikle ellerde, ayaklarda ve yüz bölgesinde görülür.
- Sedef Benzeri Cilt Değişiklikleri: Döküntüler bazen sedef hastalığına benzer şekilde, pul pul dökülme ve kaşıntı ile birlikte görülebilir.
2. Karaciğerle İlgili Belirtiler
GVHH, karaciğeri etkileyebilir ve bu da şu belirtilere yol açabilir:
- Sarılık: Karaciğer fonksiyonlarının bozulması nedeniyle cilt ve göz beyazlarında sararma (sarılık).
- Karaciğer Büyümesi: Karaciğerin büyümesi (hepatomegali) görülebilir.
- Karaciğer Enzimlerinde Artış: Kan testlerinde karaciğer enzimlerinin yüksek olması, GVHH’nin bir belirtisi olabilir.
3. Bağırsak Belirtileri
GVHH, bağırsakları da etkileyebilir, bu da şunlara yol açabilir:
- İshal: Şiddetli ishal, GVHH’nin bağırsakları etkileyen bir formunun belirtisi olabilir.
- Karın Ağrısı: Bağırsaklardaki iltihaplanma nedeniyle karın ağrısı ve şişkinlik oluşabilir.
- Kanama: Bağırsaklarda kanama meydana gelebilir.
4. Yorgunluk ve Halsizlik
GVHH, alıcı kişinin bağışıklık sistemini aşırı derecede zorladığı için şiddetli yorgunluk ve halsizlik yaygın belirtilerdir.
5. Ateş
Vücutta enfeksiyon belirtilerine yol açabilecek ateş, GVHH’nin akut formunda sık görülen bir belirtidir.
6. Kronik Komplikasyonlar
Kronik GVHH’nin belirtileri daha uzun vadeli olabilir ve şunları içerebilir:
- Deri Fibrozu (sertleşme): Deride sertleşme ve kalınlaşma görülebilir.
- Göz Kuruluğu: Gözlerde kuruluk, sulanma ve ışığa hassasiyet.
- Ağızda Yaralar ve Kuruluk: Ağızda yaralar ve kuruluk, GVHH’nin ağız bölgesinde etkilerinin bir göstergesi olabilir.
Graft Versus Host Hastalığının Tanısı
GVHH’nin tanısı, klinik belirtiler, fiziksel muayene ve çeşitli testlerle konur. Tanı koyarken kullanılan yöntemler şunlardır:
1. Fiziksel Muayene
Doktor, deri döküntüleri, karaciğer büyümesi, sarılık ve bağırsak belirtilerini gözlemleyerek GVHH şüphesi oluşturabilir.
2. Kan Testleri
Kan testleri, GVHH’nin neden olduğu organ hasarını değerlendirebilir. Karaciğer enzimlerinin yüksekliği, bağışıklık sisteminin aşırı reaksiyon gösterdiğini gösterebilir.
3. Biyopsi
GVHH’nin ciddiyetini ve hangi organların etkilendiğini belirlemek için deri, karaciğer veya bağırsak biyopsisi yapılabilir. Biyopsi, hastalığın tipini ve evresini anlamaya yardımcı olabilir.
4. HLA Testleri
GVHH’nin gelişme riskini belirlemek için alıcı ve verici arasındaki HLA uyumu test edilebilir.
Graft Versus Host Hastalığının Tedavi Yöntemleri
GVHH tedavisi, hastalığın akut veya kronik olup olmamasına, ayrıca organların ne derece hasar gördüğüne bağlı olarak değişir. Tedavi genellikle bağışıklık sistemini baskılamayı amaçlar.
1. Bağışıklık Baskılayıcı İlaçlar
- Kortikosteroidler: GVHH tedavisinde en yaygın kullanılan ilaçlar arasında kortikosteroidler (prednizon gibi) yer alır. Bu ilaçlar, bağışıklık sisteminin aşırı reaksiyonunu baskılar.
- Antikor Terapileri: Bazı durumlarda, bağışıklık sistemini baskılamak için monoklonal antikor tedavisi uygulanabilir.
- Metotreksat: Kanser tedavisinde de kullanılan bu ilaç, bağışıklık sistemi üzerinde baskı yaparak GVHH semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.
2. Kemik İliği Transplantasyonu
GVHH, çoğunlukla kemik iliği nakli sonrasında gelişir. Bazı durumlarda, kemik iliği nakli ile GVHH tedavi edilebilir.
3. Topikal Tedavi
Deri belirtileri olan hastalar için topikal tedavi yöntemleri, kaşıntı ve döküntüleri hafifletmek için kullanılabilir.
4. Göz ve Ağız Bakımı
GVHH’nin göz kuruluğu ve ağız yaraları gibi belirtiler için özel bakım gerekebilir. Göz kuruluğu için yapay göz yaşı damlaları kullanılabilir, ağız yaraları içinse antiseptik gargara ve uygun diş bakımı önemlidir.
5. Antiviral ve Antifungal Tedavi
Bağışıklık sisteminin baskılandığı durumlarda, viral veya fungal enfeksiyonlar gelişebilir. Bu nedenle, enfeksiyon riski altında olan hastalar için antiviraller veya antifungaller kullanılabilir.
Sonuç
Graft Versus Host Hastalığı (GVHH), organ nakli ve kemik iliği nakli sonrasında ciddi sağlık sorunlarına yol açabilen bir hastalıktır. Erken tanı ve uygun tedavi, hastalığın seyrini iyileştirebilir ve komplikasyon risklerini azaltabilir. GVHH’nin tedavisinde kullanılan ilaçlar ve tedavi yöntemleri, bağışıklık sistemini baskılamaya yönelik olup, hastaların yaşam kalitesini artırmayı hedefler.