İlik Nakli Nedir? Neden Gereklidir? İlik Nakli Hangi Hastalara Nasıl Yapılır?
İlik nakli, kan hücrelerini üreten kemik iliğinin hastadan alınarak başka bir kişiye nakledilmesidir. Kemik iliği, vücutta kırmızı kan hücreleri, beyaz kan hücreleri ve trombositler gibi önemli hücreleri üretir. Eğer kişinin kemik iliği sağlıklı çalışmıyorsa, bu durum kan hastalıklarına yol açabilir. İlik nakli, bu tür hastalıkların tedavisinde hayati öneme sahiptir.
İlik Nakli Neden Gereklidir?
İlik nakli, çeşitli kanserler ve kan hastalıkları gibi durumlar sonucu bozulmuş veya sağlıklı çalışmayan kemik iliğinin yerini almak için yapılır. İlik nakli gerektiren başlıca durumlar şunlardır:
- Kanserler: Lösemi, lenfoma ve multiple myelom gibi kanser türleri, kemik iliğini etkileyebilir. Bu hastalıkların tedavisinde kemoterapi ve radyoterapi gibi tedaviler kemik iliğini tahrip edebilir. İlik nakli bu durumda hayati bir tedavi seçeneğidir.
- Kemik İliği Yetmezliği: Aplastik anemi gibi hastalıklar, kemik iliğinin yeterince kan hücresi üretmemesine yol açar.
- Kan Hastalıkları: Orak hücreli anemi ve talasemi gibi genetik hastalıklar da kemik iliği nakli gerektirebilir.
- Genetik Bozukluklar: Bazı doğuştan gelen hastalıklar, kemik iliğinin düzgün çalışmamasına neden olabilir. Bu durumda, sağlıklı bir kemik iliği nakli gerekebilir.
İlik Nakli Nasıl Yapılır?
İlik nakli, genellikle iki ana yöntemle yapılır: Autolog (kişisel) İlik Nakli ve Allojenik İlik Nakli.
Autolog İlik Nakli (Kişisel İlik Nakli)
Autolog ilik nakli, hastanın kendi kemik iliğinden alınan hücrelerin kullanıldığı bir yöntemdir. Bu yöntemde, tedavi sürecinde kemik iliği zarar görebilecek hastalara, tedavi öncesinde sağlıklı iliği toplanıp saklanarak, tedavi sonrası yeniden vücuda nakledilir.
- Uygulama: İlk olarak hastanın kemik iliğinden hücreler toplanır, sonra hastaya yüksek doz kemoterapi ve/veya radyoterapi uygulanır. Bu tedaviler hastanın kemik iliğini yok eder. Ardından, hastanın daha önce alınan iliği tekrar vücuda nakledilir.
Allojenik İlik Nakli (Bağışçıdan İlik Nakli)
Allojenik ilik nakli, hastaya bağışçıdan alınan sağlıklı kemik iliği nakledildiği bir yöntemdir. Bu bağışçı, bir aile üyesi olabileceği gibi, genetik olarak uyumlu bir kişi de olabilir.
- Uygulama: Donörden (bağışçıdan) alınan iliğin, hastaya nakledilmesi sağlanır. İlik naklinden sonra bağışçı ile alıcı arasında hücresel uyum sağlanması önemlidir. Uyumsuzluk durumunda, “graft vs host disease” (graft karşıtı hastalık) riski ortaya çıkabilir.
Hangi Hastalar İlik Nakli Yapar?
İlik nakli, çeşitli hastalıklar ve sağlık durumlarında gerekebilir. Bu hastalıklar şunlardır:
- Lösemi: Kan kanseri olan bu hastalık, kemik iliğini doğrudan etkileyebilir. Lösemi tedavisinde, ilik nakli genellikle başarılı bir tedavi yöntemidir.
- Lenfoma: Lenfoma, lenf sistemini etkileyen kanser türüdür ve kemik iliğini etkileyebilir. İlik nakli, lenfoma tedavisinde önemli bir tedavi seçeneğidir.
- Aplastik Anemi: Kemik iliğinin yetersiz çalışması sonucu oluşan bu hastalık, kan hücrelerinin üretimini engeller. İlik nakli, aplastik anemi hastalarına hayatta kalma şansı tanıyabilir.
- Orak Hücreli Anemi: Bu genetik hastalık, kan hücrelerinin anormal şekilde şekil almasına yol açar ve ilik nakli, bu hastalığın tedavisinde etkili olabilir.
- Talasemi: Kırmızı kan hücrelerinin anormal gelişimi ile karakterize olan bu genetik hastalıkta, ilik nakli tedavi amaçlı kullanılabilir.
- Multiple Myelom: Kemik iliğini etkileyen bir kanser türüdür. İlik nakli, bu hastaların tedavisinde önemli bir rol oynar.
İlik Nakli Süreci
İlik nakli, birkaç aşamadan oluşan bir süreçtir:
1. Hazırlık Süreci
İlik nakli öncesi, hastaya genellikle kemoterapi ve/veya radyoterapi yapılır. Bu tedaviler, hastanın sağlıklı hücrelerini yok etmeyi ve bağışlanan iliğin alıcı vücuda uyum sağlamasını amaçlar. Hazırlık süreci oldukça zorlu olabilir.
2. Donör Seçimi
Allojenik ilik nakli yapılacaksa, uygun bir donör bulunması gereklidir. Donörün kemik iliği, alıcının kemik iliği ile genetik olarak uyumlu olmalıdır. Aile üyeleri öncelikli olarak değerlendirilir. Eğer ailede uyumlu bir donör bulunamazsa, uluslararası kemik iliği bankalarından bir donör bulunabilir.
3. İlik Nakli
Kemik iliği nakli, genellikle bir damar yolu aracılığıyla yapılır. Donörden alınan iliğin alıcıya verilmesiyle, nakil işlemi tamamlanmış olur. İlik nakli sonrası, alıcı hastanın bağışıklık sistemi zayıflamış olacağından, enfeksiyon riski artar ve bu süreçte sıkı bir izleme yapılır.
4. İyileşme Süreci
İlik naklinden sonra hastaların iyileşme süreci birkaç ay sürebilir. Bağışıklık sisteminin yeniden güçlenmesi ve vücudun yeni iliğe adapte olması zaman alabilir. Hastaların düzenli olarak kontrol edilmesi gereklidir.
İlik Naklinin Riskleri ve Zorlukları
İlik nakli, her ne kadar hayati bir tedavi seçeneği olsa da, bazı riskler içerir. Bu riskler şunlardır:
- Graft vs Host Disease (GVHD): Bağışlanan iliğin, alıcı vücudu yabancı olarak tanıyıp saldırması durumudur. Bu durum, genellikle allojenik nakillerde görülür.
- Enfeksiyonlar: Bağışıklık sistemi zayıflayan hastalarda, enfeksiyonlar ciddi riskler oluşturabilir.
- İlik Üretiminde Yetersizlik: Nakil sonrası, yeni iliğin yeterince kan hücresi üretmemesi durumu yaşanabilir.