Akciğer Refleksleri: Öksürme ve Hapşırma Refleks Mekanizmaları

Akciğer ve üst solunum yolları, çeşitli dış uyaranlara karşı koruyucu refleks mekanizmalarla yanıt verir. Öksürük ve hapşırma refleksleri, bu sistemin en önemli savunma yollarıdır. Bu refleksler, hava yollarını temizleyerek solunum sistemini potansiyel tehlikelere karşı korur.

Solunum Reflekslerinin Genel Özellikleri

• Refleksler, istemsiz gerçekleşen motor yanıtlarla karakterizedir.
• Sinirsel yollarla kontrol edilir.
• Solunum yollarına giren yabancı maddeler, aşırı mukus, kimyasal irritanlar ve partiküller en sık tetikleyici faktörlerdir.

Öksürük Refleksi

Tanım:

Öksürük, solunum yollarında bulunan irritanların (toz, mukus, yabancı cisim vb.) uzaklaştırılmasını sağlayan şiddetli, ani ve istemsiz bir ekspiryum hareketidir.

Mekanizma:

1. İrritasyon ve Uyarı: Trakea, bronşlar veya larenksteki reseptörler (mekanoreseptörler veya kimyasal reseptörler) uyarılır.
2. Aferent Sinir İletimi: Bu uyarı, vagus siniri aracılığıyla beyin sapındaki öksürük merkezine (medulla oblongata) iletilir.
3. Efferent Yanıt:
   • Diyafram ve interkostal kaslar kasılır.
   • Glottis (ses telleri) kapanır, torasik basınç yükselir.
   • Ani bir şekilde glottis açılır → hızlı ve güçlü bir hava akımı ile içerik dışarı atılır.

Öksürüğün Özellikleri:

• Genellikle inspirasyon → glottis kapanması → basınç artışı → glottis açılması → hava fırlaması şeklinde 4 aşamada gerçekleşir.
• Hava hızı 160 km/saate kadar ulaşabilir.

Hapşırma Refleksi

Tanım:

Hapşırma, özellikle nazal mukozanın irritasyonu sonucunda gerçekleşen, ani ve istemsiz bir hava fırlatma refleksidir. Ağız ve burun yolu birlikte kullanılır.

Mekanizma:

1. Uyarı: Nazal mukoza üzerindeki irritanlar (toz, polen, mikrop, kimyasal buharlar) tarafından sensörler uyarılır.
2. Aferent Yol: Uyarı, trigeminal sinir (N. V) aracılığıyla beyin sapındaki hapşırma merkezine iletilir.
3. Efferent Yanıt:
   • Derin inspirasyon alınır.
   • Glottis kapanır, intratorasik basınç artar.
   • Ani glottis açılması ile hava burun ve ağızdan şiddetle dışarı atılır.

Hapşırığın Özellikleri:

• Daha çok üst solunum yollarına (nazal mukoza) özgüdür.
• Yaygın alerjik ve enfeksiyöz yanıt mekanizmasıdır.

Karşılaştırmalı Tablo

Özellik	Öksürük	Hapşırma
Başlangıç yeri	Larenks, trakea, bronşlar	Nazal mukozalar
Uyarı tipi	Kimyasal, mekanik	Kimyasal, alerjen, mekanik
Aferent sinir	N. vagus	N. trigeminus
Efferent yol	Solunum kasları, larengeal kaslar	Solunum kasları, yüz kasları
Hava çıkış yolu	Ağız	Burun ve ağız
Koruma fonksiyonu	Alt solunum yollarını temizler	Üst solunum yollarını temizler

Klinik Önemi

• Kronik öksürük: Astım, KOAH, reflü, ACE inhibitörleri gibi nedenlerle ilişkili olabilir.
• İnhibitör refleksler: Yoğun anestezi, beyin sapı hasarı gibi durumlarda refleksler baskılanabilir.
• Aşırı hapşırma: Alerjik rinit, viral enfeksiyonlar, irritan maddelere aşırı duyarlılıkla ilişkilidir.

Özetle

Öksürme ve hapşırma, solunum sistemini korumaya yönelik reflekslerdir. Öksürük daha çok alt solunum yollarını temizlerken, hapşırma üst solunum yollarını korur. Her iki refleks de, hava yollarına yönelik irritanlara karşı hızlı, kuvvetli ve istemsiz motor yanıtlar içerir. Bu reflekslerin etkinliği, birçok hastalıkta tanı ve takip açısından da önemlidir.

Anahtar Kelimeler: Öksürük refleksi, hapşırma refleksi, solunum refleksleri, vagus siniri, trigeminal sinir, irritan, solunum yolları

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Bir uzman hekime veya doktorunuza danışmadan hareket etmeyiniz.