Akut Dağ Hastalığı ve Yüksek İrtifada Pulmoner Ödem

Giriş

Yüksek irtifaya hızla çıkıldığında vücudun düşük oksijen basıncına karşı yeterli fizyolojik yanıt verememesi durumunda hipobarik hipoksi gelişir. Bu durum iki ciddi klinik tabloyla kendini gösterebilir:

Akut Dağ Hastalığı (Acute Mountain Sickness – AMS)
Yüksek İrtifada Pulmoner Ödem (High Altitude Pulmonary Edema – HAPE)

Her iki durum da zamanında müdahale edilmediğinde hayati risk taşır ve yüksek irtifa tıbbının temel konularındandır.

Akut Dağ Hastalığı (AMS)

Tanım ve Görülme Sıklığı

Akut dağ hastalığı, 2.500 metreden yüksek rakımlara hızlı tırmanış sonrasında ortaya çıkan, hipoksiye bağlı nörovejetatif belirtilerle karakterize bir klinik tablodur. Genellikle 6–12 saat içinde gelişir.

Belirtiler

Şiddetli baş ağrısı (en sık bulgu)
Bulantı, kusma
Baş dönmesi, sersemlik
Uykusuzluk
Yorgunluk, halsizlik

Tanı Kriterleri (Lake Louise Konsensüsü)

Baş ağrısı + en az bir ek bulgu (bulantı, yorgunluk, baş dönmesi veya uyku bozukluğu)

Risk Faktörleri

Hızlı irtifa değişimi
Yetersiz aklimatizasyon
Daha önce AMS öyküsü
Fiziksel efor veya alkol tüketimi

Tedavi

İrtifa düşürme (en etkili yöntem)
Dinlenme ve sıvı alımı
Asetazolamid (250 mg x 2) → Solunumu artırır, aklimatizasyonu hızlandırır
Deksametazon (4 mg x 2) → Beyin ödemine bağlı belirtileri azaltır
Hafif vakalar oksijen desteğiyle düzelebilir

Yüksek İrtifada Pulmoner Ödem (HAPE)

Tanım ve Mekanizma

HAPE, yüksek irtifaya çıktıktan sonra gelişen ve pulmoner kapiller kaçak ile karakterize non-kardiyojenik akciğer ödemidir. Genellikle 3.000 metrenin üzerinde ve birkaç gün içinde gelişir.

Patofizyoloji

Hipoksi → Pulmoner vazokonstriksiyon → Pulmoner arteriyel basınç artışı
Bu basınç artışı → Endotel hasarı → İnterstisyel ve alveoler sıvı sızması
İnflamatuvar sitokinler süreci hızlandırabilir

Belirtiler

Eforla artan dispne
İstirahatte nefes darlığı
Kuru öksürük, sonra köpüklü balgam
Siyanoz, taşikardi
Zayıf egzersiz toleransı
Raller ve oksijen satürasyonunda belirgin düşüş

Tanı

Klinik tanı ön plandadır.
Pulse oksimetre: SpO₂ < 80–85%
Akciğer oskültasyonu: Bilateral raller
Röntgen: Alveoler infiltrasyonlar

Tedavi

Acil olarak irtifa düşürülmesi (en etkili yöntem)
Yüksek akım oksijen tedavisi
Nifedipin SR (20 mg x 2) → Pulmoner basıncı düşürür
PDE5 inhibitörleri (örneğin sildenafil) → Alternatif tedavi
Hiperbarik taşıma çantaları (portable gamow bag) geçici çözüm olarak kullanılabilir

Korunma Yöntemleri

Kademeli tırmanış (günde en fazla 300–500 m)
İlk günlerde ağır egzersizden kaçınma
Asetazolamid profilaksisi (özellikle AMS hikayesi olanlarda)
Yüksek irtifa için önceden antrenman ve adaptasyon

Özetle

Akut dağ hastalığı ve yüksek irtifada pulmoner ödem, yüksek irtifaya hızla çıkış sonrası gelişebilen, oksijenin yetersizliğiyle ilişkili ciddi klinik tablolardır. Özellikle erken tanı ve hızlı irtifa düşürme, hayati riskleri azaltır. Gerekli önlemler alınarak, yüksek irtifalarda güvenli şekilde bulunmak mümkündür. Ancak hipoksi belirtileri asla hafife alınmamalıdır.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Bir uzman hekime veya doktorunuza danışmadan hareket etmeyiniz.

Anahtar Kelimeler

Akut dağ hastalığı, yüksek irtifa, hipobarik hipoksi, HAPE, pulmoner ödem, asetazolamid, deksametazon, nifedipin, irtifa hastalığı, yüksek irtifa fizyolojisi