Antipruritikler ile Zehirlenme ve Tedavi Yöntemleri

1. Antipruritikler Nedir?

Antipruritikler, kaşıntıyı (pruritus) azaltmak veya gidermek için kullanılan ilaçlardır. Kaşıntı birçok dermatolojik hastalık, alerjik reaksiyon veya sistemik hastalığın belirtisi olabilir. Antipruritikler topikal (cilt üzerine uygulanan) veya sistemik (oral veya enjeksiyon yoluyla alınan) ilaçlar olarak sınıflandırılır.

1.1. Antipruritik Türleri

1. Topikal Antipruritikler (Cilt Üzerine Uygulananlar):
   • Antihistaminik Kremler: Difenhidramin, prometazin
   • Anestezik Maddeler: Lidokain, pramoksin, benzokain
   • Steroid Kremler: Hidrokortizon, betametazon
   • Mentol ve Kafur İçeren Ürünler
2. Sistemik Antipruritikler (Ağızdan veya Enjeksiyon ile Alınanlar):
   • Antihistaminikler: Difenhidramin, hidroksizin, loratadin, setirizin
   • Kortikosteroidler: Prednizolon, metilprednizolon
   • Opioid Antagonistleri: Naltrekson (kronik kaşıntı için)
   • Bazı Antidepresanlar: Mirtazapin, doksepin

Antipruritikler genellikle güvenli olmakla birlikte, aşırı dozda alındığında veya yanlış kullanıldığında ciddi toksisiteye neden olabilirler.

2. Antipruritiklerle Zehirlenme Mekanizmaları

• Aşırı doz kullanımı (özellikle sistemik antihistaminikler ve kortikosteroidlerde)
• Yanlışlıkla yutulması (özellikle çocuklarda)
• Cilt yoluyla aşırı emilim (özellikle geniş alanlara uygulandığında)
• Solunum yoluna kaçması (aspirasyon)
• İlaç etkileşimleri (örneğin, antihistaminiklerin alkolle birlikte alınması)

3. Antipruritik Zehirlenme Belirtileri

3.1. Antihistaminiklerle Zehirlenme (Difenhidramin, Hidroksizin, Prometazin, Doksepin)

Toksik Etkiler:

• Merkezi Sinir Sistemi (MSS) Depresyonu: Uyku hali, sersemlik, bilinç bulanıklığı, koma
• Antikolinerjik Etkiler: Ağız kuruluğu, taşikardi (hızlı kalp atışı), idrar retansiyonu, göz bebeklerinde genişleme (midriyazis)
• Konvülsiyonlar (özellikle çocuklarda yüksek dozda)
• Solunum depresyonu (aşırı dozda ölümcül olabilir)

Tedavi:

• Aktif kömür (ağız yoluyla alındıysa erken dönemde)
• Fizostigmin (şiddetli antikolinerjik toksisite durumunda)
• Benzodiazepinler (konvülsiyonlar için, örneğin diazepam veya lorazepam)
• Solunum desteği (gerekirse mekanik ventilasyon)

3.2. Lokal Anesteziklerle Zehirlenme (Lidokain, Benzokain, Pramoksin)

Toksik Etkiler:

• Methemoglobinemi (benzokain kullanımında sık görülür):
  • Dudaklarda, tırnaklarda morarma (siyanoz)
  • Baş dönmesi, nefes darlığı
  • Ciddi vakalarda bilinç kaybı
• Lokal anestezik toksisitesi (Lidokain, Pramoksin):
  • Konfüzyon, baş dönmesi
  • Kardiyak aritmiler (ciddi vakalarda ölümcül olabilir)

Tedavi:

• Methemoglobinemi için: Metilen mavisi (IV olarak uygulanır)
• Kardiyak toksisite için: Lipid emülsiyon tedavisi (Intralipid 20%)
• Konvülsiyonlar için: Benzodiazepinler (diazepam, lorazepam)

3.3. Kortikosteroidlerle Zehirlenme (Hidrokortizon, Prednizolon, Betametazon)

Toksik Etkiler:

• Akut Yüksek Doz Alımında:
  • Hiperglisemi (kan şekeri yükselmesi)
  • Hipertansiyon
  • Psikoz veya ajitasyon
  • Kas güçsüzlüğü
• Uzun Süreli Aşırı Kullanımda:
  • Adrenal yetmezlik
  • Osteoporoz
  • Bağışıklık baskılanması

Tedavi:

• Destekleyici tedavi (kan şekeri ve tansiyon takibi)
• Elektrolit dengesi sağlanmalı
• Kronik kullanım sonrası ani kesilirse steroid replasmanı yapılmalı

3.4. Mentol ve Kafur İçeren Ürünlerle Zehirlenme

Toksik Etkiler:

• Bulantı, kusma
• Baş dönmesi, baş ağrısı
• Nöbetler (özellikle çocuklarda yüksek dozda kafur toksisitesi olabilir)

Tedavi:

• Mide yıkaması (erken dönemde ağız yoluyla alındıysa)
• Konvülsiyonlar için benzodiazepinler
• Solunum desteği

4. Antipruritik Zehirlenmelerinde Genel Tedavi Yaklaşımları

4.1. Ağız Yoluyla Alınan Zehirlenmelerde İlk Müdahale

• Hastanın bilinci açıksa:
  • Erken dönemde aktif kömür (1 g/kg, maksimum 50 g) verilebilir.
  • Bol su içirerek mide tahrişi azaltılabilir.
• Bilinç bulanıklığı veya solunum depresyonu varsa:
  • Acil tıbbi müdahale gerekir.
  • Solunum desteği sağlanır, oksijen verilir.

4.2. Soluma ve Aspirasyon Durumunda

• Hasta temiz havaya çıkarılmalı.
• Oksijen tedavisi uygulanmalı.
• Kimyasal pnömoni (zatürre) şüphesi varsa hastaneye başvurulmalı.

4.3. Ciltle Temas Durumunda

• Bol su ve sabunla yıkanmalı.
• Alerjik reaksiyon gelişirse antihistaminik kremler veya sistemik antihistaminikler kullanılabilir.

4.4. Kardiyak ve Nörolojik Etkilerin Yönetimi

• Bradikardi veya hipotansiyon gelişirse: Atropin ve IV sıvı tedavisi uygulanabilir.
• Konvülsiyonlar gelişirse: Diazepam veya lorazepam verilebilir.
• Şiddetli antikolinerjik toksisite varsa: Fizostigmin antidot olarak kullanılabilir.

5. Sonuç

Antipruritikler genellikle güvenli kabul edilse de, aşırı doz alındığında ciddi sistemik toksisiteye yol açabilirler. Antihistaminiklerin aşırı dozda kullanımı merkezi sinir sistemi depresyonu ve solunum yetmezliği yapabilirken, lokal anestezikler ciddi kardiyak yan etkilere neden olabilir. Kortikosteroidlerin uzun süreli yüksek dozda kullanımı adrenal yetmezlik ve metabolik bozukluklara yol açabilir. Zehirlenme durumunda erken tanı ve hızlı tedavi hayati önem taşır.