Bilimsel Dergi Endeksleri ve Akademik Değerlendirme Sistemleri

Akademik dünyada bilgi üretimi kadar, üretilen bilginin değerlendirilmesi ve yayılması da büyük önem taşır. Bilimsel çalışmaların uluslararası düzeyde tanınması ve bilim camiasında kabul görmesi, çoğunlukla makalelerin yayımlandığı derginin niteliğine ve bu derginin yer aldığı endeks sistemlerine bağlıdır. Aynı zamanda akademisyenlerin atama, yükselme ve fon alma süreçlerinde kullanılan akademik değerlendirme sistemleri, bu endekslerle doğrudan ilişkilidir.

Bu yazıda bilimsel dergi endekslerinin yapısı, işlevleri ve akademik değerlendirme sistemleriyle ilişkisi detaylı biçimde ele alınacaktır.

Bilimsel Dergi Endeksi Nedir?

Bilimsel dergi endeksleri; akademik dergileri belirli kriterler doğrultusunda tarayan, sınıflayan ve analiz eden veri tabanlarıdır. Bu endeksler aracılığıyla dergilerin atıf sayıları, etki faktörleri ve bilimsel görünürlükleri ölçülebilir hale gelir. Bir makalenin endeksli bir dergide yayımlanmış olması, o çalışmanın bilimsel kalite süzgeçlerinden geçtiğini ve akademik çevrelerde daha çok erişileceğini gösterir.

Başlıca Bilimsel Endeksler

1. Web of Science (WoS)

Clarivate Analytics tarafından yönetilen WoS, dünyadaki en prestijli akademik veri tabanlarından biridir. İçerisinde farklı koleksiyonlar barındırır:

• Science Citation Index Expanded (SCI-E)
• Social Sciences Citation Index (SSCI)
• Arts & Humanities Citation Index (AHCI)

Bu endekslerde yer almak, bir dergi için yüksek bilimsel standartlara sahip olduğunu gösterir.

2. Scopus

Elsevier tarafından sunulan Scopus, multidisipliner bir veri tabanı olup, makaleleri atıf sayıları, yazar performansı ve dergi metrikleri açısından analiz eder. Scopus kapsamındaki dergiler, birçok ülkede akademik değerlendirme sistemlerinde doğrudan kullanılmaktadır.

3. Directory of Open Access Journals (DOAJ)

Açık erişim dergileri listeleyen ve değerlendiren bir endekstir. Dergilerin açık bilim ilkelerine uygunluğu burada temel ölçüttür.

4. PubMed ve MEDLINE

Tıp ve sağlık bilimleri alanındaki literatür için en önemli veri tabanlarıdır. NIH (National Institutes of Health) bünyesindeki NLM (National Library of Medicine) tarafından sağlanır.

5. ERIC

Eğitim bilimleri alanındaki yayınlar için oluşturulmuş bir endekstir. Eğitim araştırmalarına özel olarak tarama yapılmasını sağlar.

6. ULAKBİM TR Dizin

Türkiye merkezli bir endeks olan TR Dizin, Türkiye’deki akademik dergilerin belirli bilimsel standartlar çerçevesinde değerlendirilmesini sağlar. YÖK ve TÜBİTAK tarafından tanınır.

Dergi Endekslerinin Seçilme Kriterleri

Bir derginin bu endekslerde yer alabilmesi için çeşitli kriterleri karşılaması gerekir:

• Hakemli yayın süreci
• Uluslararası yayın kurulu
• Belirli bir yayın periyodu (süreklilik)
• Yayın etiği ilkelerine uyum
• Atıf izlenebilirliği
• Açık erişim politikaları (bazı endekslerde)
• Digital Object Identifier (DOI) kullanımı

Etki Faktörü ve Diğer Metrikler

Dergilerin kalitesini ölçmek için kullanılan başlıca metriklerden bazıları şunlardır:

Etki Faktörü (Impact Factor – IF)

Bir dergide yayımlanan makalelerin belirli bir zaman diliminde aldığı ortalama atıf sayısını ifade eder. Yıllık olarak Journal Citation Reports (JCR) tarafından açıklanır.

H-İndeksi

Bir yazarın ya da derginin hem üretkenliğini hem de aldığı atıf düzeyini birlikte değerlendiren bir metriktir. Scopus ve Google Scholar gibi platformlar tarafından hesaplanabilir.

CiteScore

Elsevier tarafından sunulan bir metrik olup, dergide yayımlanan tüm belge türlerini dikkate alır.

Akademik Değerlendirme Sistemleri

Dergi endeksleri, akademik performans ölçütlerinde doğrudan belirleyici rol oynar. Yükseköğretim kurumlarında akademik yükselme, kadro alımı, doçentlik ve proje desteklerinde aşağıdaki sistemler üzerinden değerlendirme yapılır:

1. Yükseköğretim Kurulu Akademik Teşvik ve Atama Kriterleri

Türkiye’de öğretim üyelerinin akademik teşvikten yararlanabilmesi için SCI, SSCI veya AHCI kapsamında yayımlanmış makalelere sahip olması gerekir.

2. Doçentlik Başvuru Sistemi (YÖKAK/YÖKDİL)

Doçentlik başvurularında, belirli sayıda endeksli makale zorunluluğu bulunur. Yayınların yayımlandığı dergilerin WoS, Scopus veya TR Dizin gibi platformlarda indekslenmesi önemlidir.

3. TÜBİTAK ve ARDEB Proje Destekleri

Proje başvurularında, başvuru sahibinin daha önce hangi indekslerde yayın yaptığı doğrudan puanlamaya yansır.

Bilimsel Yayıncılıkta Endeks Manipülasyonları

Endekslerin akademik kariyer üzerindeki etkisi, bazı etik dışı uygulamaları da beraberinde getirmiştir:

• Sözde bilimsel dergiler (predatory journals)
• Sahte atıf üretimi
• Yayın etiğine aykırı davranışlar (otomatik atıf çemberleri)

Bu tür sorunlar, bilimsel bilgi üretiminin güvenilirliğini tehdit eder ve değerlendirme sistemlerinin daha kapsamlı hale getirilmesini zorunlu kılar.

Bilimsel dergi endeksleri, akademik bilgi dolaşımının şeffaf ve ölçülebilir olmasını sağlayan temel araçlardır. Akademik değerlendirme sistemleri ise bu endekslerin çıktıları üzerine kurulu yapılarla, bilimsel üretimin niteliğini ölçmeyi hedefler. Bu nedenle bir akademisyenin yayın stratejisini belirlerken yalnızca yayın yapmakla kalmayıp, hangi dergide, hangi endekste yer alacağını dikkatle planlaması gerekir.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Akademik kariyer planlaması ve bilimsel yayın stratejileri için mutlaka alanında yetkin bir akademik danışmana başvurulmalıdır.

Anahtar Kelimeler: bilimsel dergi endeksi, akademik değerlendirme, etki faktörü, Web of Science, Scopus, TR Dizin, h-endeksi, akademik teşvik, doçentlik kriterleri, predatory journals