Bilimsel Literatür Taraması Nasıl Yapılır?
Bilimsel literatür taraması, akademik araştırmaların temel başlangıç noktalarından biridir. Mevcut bilgi birikimini anlamak, araştırma boşluklarını belirlemek ve sağlam bir araştırma temeli oluşturmak için literatür taraması yapılır. Doğru ve sistematik literatür taraması, araştırmanın başarısı için kritik öneme sahiptir. Bu yazıda, bilimsel literatür taramasının adımları, dikkat edilmesi gereken noktalar ve etkili yöntemler detaylı biçimde ele alınacaktır.
Literatür Taramasının Önemi
Bilimsel araştırmada literatür taraması; önceki çalışmaları inceleyerek, güncel bilgileri toplamak, teorik altyapıyı oluşturmak ve araştırma problemini netleştirmek amacıyla yapılır. Literatür taraması, araştırmanın tekrarlanmasını önler, metodolojik eksiklikleri ortaya koyar ve yeni hipotezlerin geliştirilmesine katkı sağlar.
Literatür Taramasının Adımları
1. Araştırma Konusunun Belirlenmesi ve Anahtar Kelimelerin Oluşturulması
Literatür taramasının ilk adımı, araştırma konusu net biçimde tanımlanmalıdır. Ardından, konuyla ilgili anahtar kelimeler, eşanlamlılar ve alternatif terimler belirlenir. Bu kelimeler, veritabanlarında etkili arama yapılmasını sağlar.
Örneğin, “diyabet yönetimi” konusu için “şeker hastalığı”, “glikoz kontrolü”, “insülin tedavisi” gibi ilgili anahtar kelimeler oluşturulabilir.
2. Güvenilir ve Akademik Kaynakların Seçimi
Literatür taramasında güvenilir akademik kaynaklar tercih edilmelidir. Uluslararası indeksli dergiler, bilimsel makaleler, tezler, kitaplar ve resmi raporlar önceliklidir. Google Scholar, PubMed, Scopus, Web of Science gibi veritabanları etkin şekilde kullanılabilir.
3. Sistematik Arama Stratejisinin Oluşturulması
Anahtar kelimeler kullanılarak belirli kriterlere göre (yıl aralığı, dil, yayın türü) arama yapılmalıdır. Boolean operatörleri (AND, OR, NOT) ile arama kapsamı genişletilip daraltılabilir. Arama stratejisi, tekrar edilebilir ve şeffaf olmalıdır.
4. Elde Edilen Kaynakların Değerlendirilmesi ve Seçimi
Bulunan kaynakların başlık, özet ve tam metinleri dikkatle incelenmeli, araştırma sorusuna uygunluk açısından seçilmelidir. Kalite, güncellik ve metodolojik sağlamlık değerlendirilmelidir. Alakasız veya yetersiz çalışmalar elenmelidir.
5. Bilgilerin Özetlenmesi ve Sınıflandırılması
Seçilen literatürden önemli bulgular, metodolojiler, sonuçlar sistematik şekilde not edilir. Konulara, teorilere veya metodolojilere göre sınıflandırma yapılır. Bu aşama, araştırmanın kapsamını netleştirir ve bilgi karmaşasını önler.
6. Literatür Taraması Yazımının Planlanması
Toplanan verilerle literatür taraması yazısı oluşturulurken, kronolojik, tematik veya metodolojik sıralama yapılabilir. Bilgiler kaynaklara atıf yapılarak, akademik yazım kurallarına uygun şekilde düzenlenmelidir.
Literatür Taramasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Güncel kaynaklara öncelik verilmelidir; özellikle hızlı değişen alanlarda son 5-10 yıl önemlidir.
- Kaynakların güvenilirliği ve hakemli olması kritik kriterlerdendir.
- Çalışmalar arasında çelişkili bulgular varsa, bu durum açıklanmalı ve tartışılmalıdır.
- Araştırma sorusuna doğrudan katkı sağlayan kaynaklar seçilmelidir.
- Atıf ve kaynak gösterme kurallarına titizlikle uyulmalıdır.
Literatür Taramasında Kullanılan Araçlar
- Veritabanları: PubMed, Scopus, Web of Science, Google Scholar gibi uluslararası ve disiplinler arası platformlar.
- Referans Yönetim Programları: EndNote, Mendeley, Zotero gibi araçlar, kaynakların düzenlenmesi ve yazım aşamasında kolaylık sağlar.
- Kütüphane ve Dijital Arşivler: Üniversite kütüphaneleri, akademik dijital arşivler önemli kaynaklardır.
Etkili Literatür Taraması İçin Öneriler
- Planlı ve sistematik ilerlemek, rastgele aramalardan kaçınmak gerekir.
- Araştırma sorusunu ve amacını sürekli göz önünde tutmak önemlidir.
- Literatür taraması süreci boyunca notlar almak, özetler çıkarmak faydalıdır.
- Farklı disiplinlerde yapılan çalışmaları da incelemek, bakış açısını genişletir.
- Literatür taraması tamamlandıktan sonra, mevcut boşluklar ve yeni araştırma alanları belirlenmelidir.
Bilimsel literatür taraması, araştırma sürecinin temel adımıdır ve kaliteli araştırma için vazgeçilmezdir. Doğru yöntemlerle yapılması, bilimsel çalışmanın güvenilirliğini ve değerini artırır.
Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Akademik araştırma yöntemleri veya literatür taraması konusunda bir uzmana danışmadan hareket etmeyiniz.
Anahtar Kelimeler: Bilimsel literatür taraması, araştırma yöntemi, akademik kaynaklar, veri tabanı kullanımı, literatür değerlendirme, referans yönetimi, araştırma planlama, sistematik literatür, akademik araştırma, bilimsel çalışma teknikleri