Blockchain Tabanlı Sözleşmelerin Hukuki Niteliği
Giriş
Dijitalleşme çağının hukuk dünyasında en radikal etkilerinden biri, blockchain teknolojisinin sözleşme hukukuna entegrasyonudur. Özellikle “akıllı sözleşmeler (smart contracts)” olarak bilinen blockchain tabanlı yapıların, klasik sözleşme anlayışını dönüştürdüğü bir döneme girilmiştir. Ancak teknolojik gelişmeler, beraberinde çeşitli hukuki belirsizlikler ve yorum sorunlarını da doğurmaktadır. Blockchain tabanlı sözleşmelerin geçerliliği, bağlayıcılığı, taraf iradesi, uyuşmazlık çözümü ve denetlenebilirliği gibi konular, hukuki açıdan tartışmalı alanlardandır.
Bu makalede, blockchain tabanlı sözleşmelerin tanımı, teknik yapısı, Türk ve uluslararası hukukta karşılığı ve hukuki geçerliliği detaylı şekilde ele alınacaktır.
Blockchain ve Akıllı Sözleşmeler Nedir?
Blockchain, dağıtık defter teknolojisine (DLT – Distributed Ledger Technology) dayanan, şeffaf, değiştirilemez ve merkeziyetsiz bir veri kayıt sistemidir. Bu altyapı üzerinde çalışan akıllı sözleşmeler, taraflar arasında önceden tanımlanmış kurallara göre otomatik şekilde işleyen yazılım protokolleridir.
Örnek:
Bir sigorta sözleşmesi kapsamında, uçuş iptal edilirse sistem otomatik olarak tazminat ödemesi yapabilir. Bu durum, tarafların iradesini yazılım kodu biçiminde tanımladıkları bir “if-this-then-that” mantığına dayanır.
Türk Hukuku Açısından Değerlendirme
1. Sözleşme Serbestisi İlkesi (TBK m. 26)
Türk Borçlar Kanunu’na göre, taraflar kanunun emredici hükümlerine aykırı olmamak şartıyla istedikleri konuda ve şekilde sözleşme yapabilir. Bu çerçevede:
- Blockchain üzerinden oluşturulan bir sözleşme, eğer taraf iradelerini içeriyor ve temel sözleşme unsurlarını barındırıyorsa,
Hukuken geçerli sayılabilir.
2. Sözleşmenin Unsurları
Bir sözleşmenin geçerli sayılabilmesi için:
- Tarafların karşılıklı ve açık irade beyanı,
- Konunun belirli ve mümkün olması,
- Hukuka ve ahlaka aykırı olmaması gerekir.
Akıllı sözleşmeler bu unsurları teknik olarak karşılayabiliyorsa, geçerlilikleri mümkündür.
3. Elektronik İmza ve Delil Niteliği
5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu kapsamında, nitelikli elektronik imza taşıyan belgeler resmi yazılı delil niteliğindedir. Ancak akıllı sözleşmelerde klasik imza kavramı bulunmayabilir.
Bu durumda, işlem geçmişinin değiştirilemezliği, blokzincir kayıtlarının hash’li yapısı ve zaman damgası, mahkemelerce delil olarak değerlendirilebilir. Ancak kesin delil olarak kabul edilip edilmeyeceği hâkim takdirine bağlıdır.
4. Türk Medeni Kanunu ve Taşınmaz Devirleri
Blockchain tabanlı sözleşmeler, özellikle tapu gibi sicile tescil zorunluluğu olan işlemlerde tek başına geçerli değildir. Örneğin; taşınmaz devri için resmi şekil şartı (noter-tapu müdürlüğü) aranır.
Uluslararası Hukukta Yaklaşım
Amerika Birleşik Devletleri:
- Bazı eyaletlerde (ör. Arizona, Tennessee), blockchain sözleşmeleri resmi olarak geçerli sözleşme olarak tanınmaktadır.
- “Electronic Signatures in Global and National Commerce Act” (ESIGN) ve “Uniform Electronic Transactions Act” (UETA) düzenlemeleriyle elektronik sözleşmelerin geçerliliği desteklenmiştir.
Avrupa Birliği:
- Henüz özel bir yasal düzenleme bulunmamakla birlikte, eIDAS Tüzüğü kapsamında elektronik işlemlerin geçerliliği genel çerçevede güvence altına alınmıştır.
- AB Komisyonu, blockchain’in kamu hizmetleri ve sözleşme hukukunda kullanılmasına ilişkin çerçeve çalışmaları sürdürmektedir.
İsviçre, Estonya, Singapur:
Bu ülkeler blockchain teknolojisine uyum sağlayacak biçimde özel düzenlemeler geliştirerek akıllı sözleşmelere hukuki zemin tanımıştır.
Hukuki Tartışmalar ve Belirsizlikler
- Taraf Kimliklerinin Tespiti:
Blockchain’de anonimlik esastır. Gerçek kişi/tüzel kişi ile ilişkilendirme zorluğu, taraf iradesinin ispatını zorlaştırır. - İrade Beyanının Yorumu:
Kodlarla oluşturulmuş bir işlem, klasik sözleşme hükümlerine göre nasıl yorumlanacak? Yazılım hatası veya işlem sonucunun öngörülmemesi durumunda kim sorumlu olacak? - Uyuşmazlıkların Çözümü:
Hangi ülke hukukuna göre, hangi yargı merciinde dava açılacağı, çoğu zaman belirli değildir. Bu nedenle akıllı sözleşmelerde yargı yetkisi ve uygulanacak hukuk maddesi açıkça belirtilmelidir. - Şekil Şartı Aranan Sözleşmeler:
Resmi şekil şartı aranan (örneğin taşınmaz satışı) işlemler için blockchain yeterli değildir. Geleneksel hukuk prosedürlerine tabi kalınacaktır.
Blockchain tabanlı akıllı sözleşmeler, teknolojik devrim niteliğinde olmakla birlikte, mevcut hukuk sistemlerinin temel ilkeleriyle uyumlu olmak zorundadır. Türk Hukuku, şekil serbestisi ilkesine dayanarak bu tür sözleşmelerin geçerliliğini tanıyabilir; ancak ispat yükü, taraf iradesinin kanıtlanması ve belirli alanlardaki şekil şartları halen önem taşır. Hukuk sistemlerinin bu yeni yapıya adapte olması için mevzuat güncellemelerine ve uygulama rehberlerine ihtiyaç duyulmaktadır.