Ceza Hukukunda Taksirin Türleri ve Uygulama Prensipleri

Taksir Kavramı ve Hukuki Temeli

Ceza hukukunda taksir, failin dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranışı sonucu, istemediği fakat öngörülebilir bir neticenin meydana gelmesine neden olmasıdır. Taksirli suçlar, kast unsurunun yokluğu ile ayrışır; fail, suçu bilerek ve isteyerek değil, ihmal ya da öngörü eksikliği nedeniyle işler. Bu yönüyle taksir, suçun manevi unsurunun farklılaşmış bir biçimidir.

Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) taksirle işlenen fiiller, ancak kanunda açıkça belirtilmişse cezalandırılır. TCK m.22 bu düzenlemenin temelidir ve taksir, “basit taksir” ve “bilinçli taksir” olarak iki ana başlık altında incelenir.

Taksirin Türleri

1. Basit Taksir

Basit taksir, failin dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı hareketi sonucunda istemeden ve öngöremeden bir neticenin ortaya çıkmasıdır. Burada failin objektif özen yükümlülüğünü ihlal ettiği kabul edilir.

Örnek: Kırmızı ışıkta durmayarak hızla geçen bir sürücünün, yolda bulunan yayaya çarpması sonucu ölümüne neden olması.

Değerlendirme: Fail neticeyi ne istemiştir ne de öngörmüştür. Ancak dikkatli bir insanın bu neticeyi öngörmesi gerekirdi.

2. Bilinçli Taksir

Bilinçli taksir, failin hareketinin sonucunda bir zarar doğabileceğini öngörmesine rağmen, bu sonucun gerçekleşmeyeceğine güvenerek hareket etmesidir. TCK m.22/3’e göre, bilinçli taksir hâlinde verilecek ceza artırılabilir.

Örnek: Tehlikeli şekilde araba kullanan bir kişinin “bir şey olmaz” düşüncesiyle hız yapmaya devam etmesi ve kaza yapması.

Değerlendirme: Fail, neticenin meydana gelme ihtimalini öngörmüş, ancak yeterli önlemi almamış veya sonucu önleyebileceğini düşünmüştür.

Taksirin Sınırları ve Hukuki Sorumluluk

Kusurluluk Değerlendirmesi

Taksirli sorumlulukta, failin şahsi özellikleri değil, ortalama bir insanın dikkat ve özen ölçütleri esas alınır. Ancak mesleki bilgi ve uzmanlık gerektiren durumlarda, kişinin özel bilgi ve tecrübesi de dikkate alınır.

Örneğin: Bir doktorun standartlara aykırı şekilde ameliyat yaparak hastanın ölümüne neden olması, taksirli öldürme suçunu oluşturabilir.

Objektif İsnadiyet

Taksirli suçlarda sonuç ile fiil arasında nedensellik bağının yanı sıra, objektif isnadiyet bulunmalıdır. Bu kavram, failin davranışının sonucu doğurmaya uygun olup olmadığı ve neticenin bu davranışa yüklenebilirliğini ifade eder.

Netice Sebebiyle Ağırlaşmış Suç

Taksirli hareketin daha ağır bir netice doğurması durumunda, fail neticeden dolayı da sorumlu tutulabilir. Ancak bunun için daha ağır neticenin öngörülebilir olması gerekir.

Örnek: Trafik kazasında hafif yaralanmaya neden olacağını düşünen bir sürücünün, kazada birden fazla kişinin ölümüne sebep olması hâlinde ceza ağırlaştırılabilir.

Taksirli Suçların Uygulamadaki Görünüm Alanları

1. Tıp Hukuku

Hekimlerin meslekî dikkat ve özen yükümlülüğünü ihlal etmesiyle gerçekleşen vakalar, genellikle taksir kapsamında değerlendirilir. Malpraktis davalarının çoğunluğu bu bağlamda görülmektedir.

2. Trafik Suçları

En sık rastlanan taksirli suçlar arasında trafik kazaları yer alır. TCK m.85 ve 89 kapsamında ölümle veya yaralanmayla sonuçlanan trafik kazaları, çoğunlukla basit veya bilinçli taksir kapsamında yargılanır.

3. İş Sağlığı ve Güvenliği

İşverenin gerekli önlemleri almaması nedeniyle meydana gelen iş kazalarında da taksirli sorumluluk doğabilir. Bu tür sorumluluk, iş hukukuyla ceza hukukunun kesişim noktasındadır.

Ceza Sorumluluğu ve Yaptırımlar

Taksirli suçlarda ceza miktarı genellikle kast ile işlenen suçlara oranla daha hafiftir. Ancak neticenin ağırlığı, failin öngörü kabiliyeti ve bilinç derecesi dikkate alınarak cezada artırım yapılabilir. Bilinçli taksir hâlinde bu artırma oranı genellikle 1/3 oranındadır.

Taksirin Kovuşturulması

Taksirli suçlar genel olarak şikâyete bağlı suçlar değildir. Ancak bazı hâllerde şikâyet şartı aranabilir. Örneğin, TCK m.89’daki taksirle yaralama suçlarında mağdurun şikâyeti gerekebilir.

Taksirin Ayrımıyla İlgili Uygulama Prensipleri

• Mahkemeler, failin dikkat ve özen yükümlülüğünü ihlal edip etmediğini objektif bir kıstasa göre değerlendirir.
• Bilirkişi raporları, özellikle teknik bilgi gerektiren olaylarda büyük önem taşır.
• Öngörülebilirlik, hem taksir olup olmadığını hem de cezanın bilinçli taksir kapsamında artırılıp artırılmayacağını belirler.
• Mesleki yeterlilik, özellikle uzmanlık alanlarında yapılan hataların değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulur.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Ceza hukuku kapsamında bireysel durumların değerlendirilmesi için mutlaka bir ceza hukuku uzmanı avukata danışılmalıdır.

Anahtar Kelimeler: taksir nedir, bilinçli taksir, basit taksir, ceza hukuku, taksirli suçlar, TCK 22, trafik kazası cezası, malpraktis ve taksir, iş kazası taksirli sorumluluk, özen yükümlülüğü ceza hukuku