Chatbot’ların Hukuki Niteliği ve Yanıtlardan Sorumluluk
Dijital iletişim ve yapay zeka teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte, chatbot’lar müşteri hizmetlerinden sağlık danışmanlığına, finansal yönlendirmelerden hukuki bilgi sağlamaya kadar birçok alanda kullanılmaktadır. Ancak bu durum, chatbot’ların sunduğu bilgi ve önerilerin hukuki niteliğini ve bu içeriklerden doğabilecek sorumluluğu tartışmalı hale getirmiştir. Özellikle bireylerin karar alma süreçlerinde chatbot yanıtlarına güvenmesi, hatalı veya eksik yönlendirmelerde doğabilecek zararların kim tarafından üstlenileceği sorusunu gündeme getirmektedir.
Bu makalede, chatbot’ların hukuki statüsü, verdiği cevaplardan doğabilecek sorumluluk halleri ve mevcut hukuk sistemlerinin bu teknolojilere yaklaşımı ele alınmaktadır.
Chatbot Nedir?
Chatbot (sohbet robotu), önceden programlanmış veya yapay zekâ ile çalışan bir yazılım olup, insanlarla doğal dilde yazılı ya da sesli iletişim kurarak bilgi verir, yönlendirir veya hizmet sunar.
Genel olarak iki tür chatbot bulunmaktadır:
- Kural tabanlı chatbot’lar: Önceden tanımlanmış komutlarla çalışır.
- Yapay zeka destekli chatbot’lar: Makine öğrenimi ve doğal dil işleme teknolojileriyle kullanıcı etkileşiminden öğrenerek yanıt üretir.
Chatbot’ların Hukuki Niteliği
1. Tüzel veya Gerçek Kişilikleri Yoktur
Chatbot’lar, mevcut hukuk sistemlerine göre kişilik statüsüne sahip değildir. Bu nedenle, doğrudan hak sahibi olamaz, yükümlülük altına giremez veya dava tarafı olamazlar. Bu tür yazılımlar, onları geliştiren veya işleten kişi ya da kurumlar adına hareket eden araçlardır.
2. Hukuki Temsil veya Danışman Sayılamazlar
Özellikle sağlık ve hukuk gibi profesyonel uzmanlık gerektiren alanlarda chatbot’ların verdiği yanıtlar hiçbir şekilde “hukuki danışmanlık” ya da “sağlık tavsiyesi” olarak kabul edilemez. Türkiye’de avukatlık ve hekimlik gibi mesleklerin icrası kanunla sınırlandırılmıştır.
Yanıtlardan Doğan Sorumluluk
Chatbot’lar tarafından verilen yanıtlardan doğan hukuki sorumluluk, şu başlıklar altında incelenebilir:
1. İşletenin Sorumluluğu
Chatbot’un barındırıldığı web sitesi, uygulama veya platformun sahibi olan tüzel ya da gerçek kişi, ortaya çıkabilecek zararlardan hukuken sorumlu olabilir.
- Yanlış bilgilendirme sonucu doğan zararlar,
- Kişisel verilerin ihlali,
- Aldatıcı yönlendirme veya dolandırıcılık fiilleri bu kapsamda değerlendirilir.
2. Programcı ve Geliştirici Sorumluluğu
Yapay zekâ chatbot’ların algoritmalarını tasarlayan geliştiriciler, sadece açık hatalar ve kötü niyetli yazılım kullanımı söz konusu olduğunda sorumlu tutulabilir. Ancak çoğu zaman dolaylı bir teknik sorumluluk söz konusudur.
3. Kullanıcının Kendi Sorumluluğu
Chatbot yanıtlarına güvenerek harekete geçen kullanıcılar, belirli durumlarda “bilgilendirme amaçlı” ibareleri görmezden gelirse, oluşan zararın bir kısmı kendi kusurlarına bağlanabilir.
4. Aydınlatma ve Uyarı Yükümlülüğü
Chatbot kullanan platformlar, kullanıcıyı açık biçimde bilgilendirmelidir:
- Verilen yanıtların bağlayıcı nitelikte olmadığı,
- Profesyonel tavsiye yerine geçmeyeceği,
- Kişisel verilerin nasıl işlendiği belirtilmelidir.
Chatbot’lar Hakkında Uluslararası Yaklaşımlar
- Avrupa Birliği: Yapay zeka uygulamalarının risk seviyesine göre sınıflandırılması önerilmekte, yüksek riskli chatbot’lara (örneğin tıbbi, hukuki veya kamusal alanda kullanılanlar) sıkı denetim getirilmektedir.
- ABD: Ticari chatbot uygulamaları, Tüketici Koruma Kurulları tarafından denetlenmekte ve yanıltıcı beyanlar durumunda şirketler sorumlu tutulabilmektedir.
- Türkiye: Doğrudan chatbot’lara yönelik özel bir düzenleme olmamakla birlikte, genel veri koruma (KVKK), tüketiciyi koruma ve meslek kanunları kapsamındaki yükümlülükler geçerlidir.
Özetle
Chatbot’lar, insan benzeri etkileşim sunmalarına rağmen hukuken bağımsız bir kişilik taşımaz ve profesyonel danışman niteliği taşımazlar. Bu nedenle verdikleri yanıtlardan doğan hukuki sorumluluk, onları geliştiren veya işleten gerçek ya da tüzel kişilere aittir. Kullanıcıların bu sistemlerden elde ettikleri bilgileri nihai karar unsuru olarak değil, destekleyici araç olarak değerlendirmesi gerekir. Chatbot’lar, ancak açık bilgilendirme ve etik çerçevede kullanıldığında faydalı ve güvenli dijital yardımcılar olabilirler.