Deprem Dalgaları Türleri Nelerdir? P ve S Dalgalarının Özellikleri

Depremler, yer kabuğundaki kırılmalar sonucu açığa çıkan enerji ile oluşan sismik dalgalarla kendini gösterir. Bu sismik dalgalar, deprem merkezinden (odaktan) başlayarak yer kabuğunda ve yerin derinliklerinde yayılır. Deprem dalgaları, özelliklerine ve yayılma biçimlerine göre çeşitli türlere ayrılır. En temel olarak iki ana dalga türü vardır: P (Primer) dalgaları ve S (Sekonder) dalgaları. Bu dalgalar hem hızları hem de hareket özellikleriyle birbirinden ayrılır.

Deprem Dalgalarının Genel Sınıflandırması

Deprem dalgaları, genellikle iki ana gruba ayrılır:

• Cisim Dalgaları (Body Waves): Yer kabuğunun içinden yayılan dalgalardır. P ve S dalgalarını içerir.
• Yüzey Dalgaları (Surface Waves): Yerin yüzeyinde yayılır, genellikle hasar oluşturur. Rayleigh ve Love dalgaları olarak bilinir.

Bu makalede öncelikle cisim dalgaları olan P ve S dalgalarının temel özellikleri incelenecektir.

P Dalgaları (Primer Dalgaları)

P dalgaları, deprem dalgaları arasında en hızlı hareket eden dalgalardır. Bu nedenle “Primer” yani ilk gelen dalga olarak adlandırılırlar.

Özellikleri

• Hız: Yaklaşık 5-8 km/saniye arasında değişir, S dalgalarından daha hızlıdır.
• Hareket Türü: Sıkıştırma ve genişleme hareketi yapar (longitudinal dalga). Yani dalga yönünde yer değiştirme gerçekleşir.
• Medyum: Katı, sıvı ve gaz ortamda yayılabilir.
• Enerji Transferi: Enerjiyi doğrudan sıkıştırma ile aktarır.
• Etkisi: Genellikle hasar oluşturmaz, çünkü hareket yönü dalga yayılma doğrultusundadır.

Yayılma Biçimi

P dalgaları, deprem odak noktasından çevreye doğru hızlıca yayılır. Yer kabuğunda ve manto içindeki katı ve sıvı tabakalarda yol alabilir.

S Dalgaları (Sekonder Dalgaları)

S dalgaları, P dalgalarından sonra gelen ve daha yavaş hareket eden dalgalardır.

Özellikleri

• Hız: P dalgalarının yaklaşık %60-70’i kadar hızla yayılır (4-5 km/saniye).
• Hareket Türü: Kesme hareketi yapar (transversal dalga). Yani dalga yayılma doğrultusuna dik yönde yer değiştirir.
• Medyum: Sadece katı ortamlarda yayılır, sıvı ve gazda yayılmaz.
• Enerji Transferi: Kesme ve kayma hareketiyle enerji aktarır.
• Etkisi: Yüzeyde hissedilen ve yapı hasarına yol açan esas dalgalardır.

Yayılma Biçimi

S dalgaları, yer kabuğunda dalga doğrultusuna dik şekilde titreşimler oluşturur. Bu nedenle yer hareketi P dalgalarına göre daha şiddetlidir.

P ve S Dalgalarının Jeolojik ve Sismolojik Önemi

• Depremin Odak Derinliği ve Konumu: P ve S dalgalarının yer değiştirme zamanları kullanılarak depremin merkez üssü ve odak derinliği hesaplanır.
• Yer Kabuk Yapısının Analizi: S dalgalarının sıvı ortamlarda yayılmaması sayesinde, Dünya’nın dış çekirdeğinin sıvı olduğu anlaşılmıştır.
• Deprem Erken Uyarı Sistemleri: P dalgalarının hızlı gelmesi, S dalgalarının gelişinden önce uyarı verilmesine olanak tanır.

Diğer Deprem Dalgaları: Yüzey Dalgaları

• Rayleigh Dalgaları: Yer yüzeyinde yuvarlanma hareketi yapar, hem dikey hem yatay bileşeni vardır.
• Love Dalgaları: Yalnızca yatay yönde kesme hareketi yapar, genellikle en yıkıcı dalgalardır.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Deprem ve sismoloji alanında uzman bir mühendise veya jeofizikçiye danışmadan hareket etmeyiniz.

Anahtar Kelimeler

Deprem dalgaları, P dalgaları, S dalgaları, cisim dalgaları, yüzey dalgaları, sismik dalga özellikleri, longitudinal dalga, transversal dalga, deprem erken uyarı, jeofizik, sismoloji.