Eratosthenes: Dünyanın Çevresini Ölçen İlk İnsan
Dünyanın çevresini ölçmek, tarih boyunca bilim insanları için büyük bir merak konusu olmuştur. Bu konuda önemli bir dönüm noktası, Antik Yunan’da yaşamış olan Eratosthenes’in yaptığı hesaplamalardır. Eratosthenes, sadece dünyanın çevresini ölçmekle kalmamış, aynı zamanda geometri, astronomi ve coğrafya alanlarındaki katkılarıyla da tanınan büyük bir bilim insanıdır. Onun yaptığı ölçüm, o dönemdeki bilimsel anlayışın ve gözlemlerin ne kadar ileri bir seviyeye ulaştığını göstermektedir.
Eratosthenes Kimdir?
Eratosthenes, MÖ 276-MÖ 194 yılları arasında yaşamış, eski Yunan’ın önemli bilim insanlarından biridir. Aynı zamanda, bilimsel düşünce ve öğrenme geleneği açısından çok değerli bir figürdür. Felsefi bir eğitim almış ve çeşitli bilimsel alanlarda çalışmıştır. Eratosthenes, özellikle coğrafya, matematik ve astronomi alanındaki çalışmaları ile bilinir. En ünlü başarısı, dünyanın çevresini ölçme girişimidir.
Eratosthenes, Mısır’ın İskenderiye şehrinde yaşamış ve burada o dönemin en büyük kütüphanelerinden biri olan İskenderiye Kütüphanesi’nde görev yapmıştır. Bu kütüphanede bilimsel çalışmalarına devam ederken, bir yandan da dünyanın şekli ve büyüklüğü ile ilgili soruları yanıtlamak için çalışmalarını sürdürmüştür.
Eratosthenes’in Dünyanın Çevresini Ölçme Yöntemi
Eratosthenes’in dünyanın çevresini ölçme deneyimi, çok basit ama son derece zekice bir gözlem ve hesaplama yöntemine dayanıyordu. Eratosthenes, Mısır’daki Syene (bugünkü Aswan) şehrinde, yaz gündönümünde güneş ışınlarının dik açıyla yere düşmesini gözlemlemiştir. Aynı anda, İskenderiye’deki bir gölgenin uzunluğunu ölçmüştür. İskenderiye, Syene’den yaklaşık 800 kilometre uzaklıkta bir şehir idi. İki şehir arasındaki mesafeyi bilmesi, Eratosthenes’in dünyanın çevresini ölçme hesaplamasını mümkün kıldı.
1. Syene’deki Gözlem
Syene’de, yaz gündönümünde güneş ışınları doğrudan yere düşüyordu. Bu, güneş ışınlarının Syene’ye tam dik geldiği anlamına geliyordu. Yani, Syene’de güneşin zirve noktasında hiçbir gölge oluşmuyordu.
2. İskenderiye’deki Gözlem
İskenderiye’de ise, yaz gündönümünde güneş ışınları tam dik gelmiyordu. Eratosthenes, İskenderiye’de bir direk veya gölge oluşturacak bir obje kullanarak, güneş ışınlarının yaptığı açıyla ilgili gözlemde bulundu. Bu açı, dünyanın yuvarlak olduğunu ve ışınların doğrudan düşmediğini gösteriyordu. İskenderiye’deki gölgeyi ölçerek, bu açıyı tespit etti.
3. Hesaplama Yöntemi
Eratosthenes, Syene ve İskenderiye arasındaki mesafeyi bilerek, gölgenin yaptığı açıyı ölçtü. Bu açı yaklaşık 7,2 derece idi. Bu, dünyanın yuvarlaklığının bir göstergesiydi ve aynı zamanda, Syene ile İskenderiye arasındaki mesafeye göre, dünyanın tamamının çevresine ait bir oranı temsil ediyordu.
Eratosthenes, 7,2 dereceyi, dünyanın 360 derece olduğunu göz önünde bulundurarak oranladı. Bu oranı kullanarak, Syene ve İskenderiye arasındaki mesafeyi de göz önünde bulundurarak dünyanın çevresini hesapladı.
Eratosthenes’in bulduğu formül şu şekildeydi:
Du¨nya’nın C¸evresi=3607,2×Syene ve I˙skenderiye Arasındaki Mesafe\text{Dünya’nın Çevresi} = \frac{360}{7,2} \times \text{Syene ve İskenderiye Arasındaki Mesafe}
Bu formüle göre, Syene ve İskenderiye arasındaki mesafe 800 kilometre olduğunda, Eratosthenes dünyanın çevresini yaklaşık 39.375 kilometre olarak hesapladı.
Sonuç ve Başarı
Eratosthenes’in hesapladığı dünyanın çevresi, modern ölçümlerle karşılaştırıldığında oldukça doğru bir değeri yansıtmaktadır. Günümüzde, Dünya’nın çevresi ekvator boyunca yaklaşık 40.075 kilometre olarak ölçülmektedir. Eratosthenes’in bulduğu değerle, bu mesafe arasındaki fark sadece %1 civarındadır, bu da onun muazzam bir başarı elde ettiğini gösterir.
Eratosthenes, dünya üzerindeki ilk coğrafyacı ve bilim insanlarından biri olarak, matematiksel hesaplama, gözlem ve mantık kullanarak önemli bir keşfe imza atmıştır. Onun yaptığı bu ölçüm, sadece dünyanın büyüklüğünü anlamamıza yardımcı olmakla kalmamış, aynı zamanda bilimsel düşüncenin önemini ve doğru verilerle yapılan hesaplamaların gücünü göstermiştir.
Eratosthenes’in Diğer Katkıları
Eratosthenes yalnızca dünyanın çevresini ölçmekle kalmamış, aynı zamanda coğrafya ve astronomi alanlarında birçok önemli katkı yapmıştır. En bilinen başarılarından biri, Dünya’nın ilk ayrıntılı haritalarından birini oluşturmasıdır. Ayrıca, “Coğrafya” terimini ilk kez kullanan bilim insanı olarak da tanınır. Yine, Eratosthenes, güneşin gölge yapma sürecini ve uzunlukların hesaplanmasında kullanılan bir dizi teknikle, matematiksel doğruluğu gözlemle birleştiren ilk isimlerden biriydi.
Sonuç
Eratosthenes, dünyanın çevresini ölçen ilk insan olarak bilinir ve yaptığı hesaplamalar, antik bilimsel bilginin ne kadar ileri olduğunu göstermektedir. Kendi döneminde dünyanın yuvarlak olduğuna dair bilgi yaygın olmasa da, yaptığı gözlemler ve hesaplamalar sayesinde bu doğruluğu somut bir şekilde ortaya koymuştur. Eratosthenes’in başarıları, bilimsel düşüncenin temellerini atmış ve sonraki nesillere büyük bir miras bırakmıştır.