FE

1. GİRİŞ

Fenotiyazinler, antipsikotik ilaçlar grubuna giren ve özellikle şizofreni, bipolar bozukluk ve diğer psikiyatrik hastalıkların tedavisinde kullanılan güçlü nöroleptiklerdir. Dopamin reseptörlerini bloke ederek etki gösterirler ve merkezi sinir sistemine olan etkileri nedeniyle zehirlenme durumlarında ciddi komplikasyonlara yol açabilirler.

Bu yazıda, fenotiyazin antipsikotiklerle zehirlenme mekanizması, belirtileri, tanı yöntemleri ve tedavi protokolleri ele alınacaktır.

2. FENOTİAZİN ANTİPSİKOTİKLER VE NÖROLEPTİKLERİN ZEHİRLENME MEKANİZMASI

Fenotiyazin grubu antipsikotikler, dopamin D₂ reseptörlerini bloke ederek antipsikotik etki gösterir. Ancak aşırı dozda alındığında;

• Merkezi sinir sistemi depresyonu (sedasyon, koma)
• Ekstrapiramidal yan etkiler (kas sertliği, distoni, parkinsonizm)
• Otonom sinir sistemi bozuklukları (hipotansiyon, taşikardi)
• Kardiyotoksisite (aritmi, QT uzaması)
• Termoregülasyon bozuklukları (hipotermi veya hipertermi) gibi ciddi semptomlara yol açabilir.

Fenotiyazin grubu ilaçlar arasında en sık zehirlenmelere neden olanlar:

• Klorpromazin
• Trifluoperazin
• Flufenazin
• Tioridazin
• Perfenazin gibi ilaçlardır.

3. ZEHİRLENME BELİRTİLERİ

Fenotiyazin zehirlenmesinde belirtiler doza bağlı olarak değişir. Hafif vakalarda sadece sedasyon ve taşikardi görülürken, ağır vakalarda bilinç kaybı ve solunum depresyonu gelişebilir.

3.1. Santral Sinir Sistemi Belirtileri

• Hafif Zehirlenme:
  • Sedasyon
  • Letarji (aşırı uyku hali)
  • Baş dönmesi
• Ağır Zehirlenme:
  • Bilinç bulanıklığı, stupor, koma
  • Konvülsiyonlar
  • Deliryum ve halüsinasyonlar

3.2. Kardiyovasküler Belirtiler

• Hipotansiyon (fenotiyazinlerin alfa-adrenerjik blokaj etkisine bağlı)
• Sinüs taşikardisi
• QT uzaması ve ventriküler aritmiler

3.3. Ekstrapiramidal Belirtiler (EPS)

• Akut Distoni: Kaslarda istemsiz kasılmalar
• Parkinsonizm: Titreme, kas sertliği, hareketlerde yavaşlama
• Akati̇zi̇ (Huzursuzluk): Sürekli hareket etme ihtiyacı
• Geç Diskinezi: Uzun süreli kullanımda ağız ve yüz kaslarında istemsiz hareketler

3.4. Termoregülasyon Bozuklukları

• Hipotermi veya Hipertermi
• Nöroleptik Malign Sendrom (NMS) (Nadir ancak hayatı tehdit edici bir durumdur, ateş, kas rijiditesi, bilinç değişikliği ve otonomik instabilite ile karakterizedir.)

4. TANI YÖNTEMLERİ

Fenotiyazin ve nöroleptik zehirlenmesi tanısı klinik bulgulara dayanır.

4.1. Anamnez ve Fizik Muayene

• Alınan ilaç miktarı ve süresi öğrenilmeli
• Bilinç durumu, nabız, kan basıncı ve solunum fonksiyonları değerlendirilmelidir

4.2. Laboratuvar Testleri

• Kan gazı analizi: Asidoz var mı?
• Elektrolit paneli: Hipokalemi veya hiponatremi var mı?
• Böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri
• Toksikoloji paneli: Fenotiyazin düzeyleri ölçülebilir

4.3. Elektrokardiyografi (EKG)

• QT uzaması veya ventriküler aritmiler tespit edilmelidir
• Torsades de Pointes riski açısından dikkatli olunmalıdır

5. TEDAVİ YÖNTEMLERİ

5.1. Acil Müdahale

• Hava yolu açıklığı sağlanmalı, solunum ve dolaşım desteği verilmeli
• Bilinç kaybı olan hastalarda entübasyon düşünülmeli
• EKG ile kalp ritmi sürekli izlenmeli

5.2. Dekontaminasyon

• Aktif kömür: İlk 1 saat içinde verilirse ilacın emilimini azaltabilir.
• Mide lavajı: Ağır vakalarda ilk 1 saat içinde uygulanabilir.

5.3. Destekleyici Tedavi

• IV sıvı tedavisi: Hipotansiyonun düzeltilmesi için izotonik sıvılar verilir.
• Vazoaktif ajanlar: Dirençli hipotansiyonda norepinefrin kullanılabilir.
• Antikonvülsan tedavi: Konvülsiyon gelişen hastalara lorazepam veya diazepam uygulanır.

5.4. Spesifik Tedavi

Komplikasyon	Tedavi
Ekstrapiramidal semptomlar	Antikolinerjikler (Biperiden, Benztropin)
Hipotansiyon	IV sıvılar, vazoaktif ajanlar (norepinefrin)
QT uzaması ve Torsades de Pointes	Magnezyum sülfat, lidokain, pacing
Nöroleptik Malign Sendrom (NMS)	Dantrolen, Bromokriptin, IV sıvılar, aktif soğutma
Hipotermi/Hipertermi	Aktif ısıtma veya soğutma

5.5. Yoğun Bakım Takibi

• Solunum yetmezliği gelişen hastalar mekanik ventilasyon desteği alabilir.
• QT uzaması olan hastalar 24-48 saat monitörize edilmelidir.
• Nöroleptik Malign Sendrom gelişen hastalar yoğun bakımda izlenmelidir.

Fenotiyazin antipsikotiklerle zehirlenme, santral sinir sistemi depresyonu, kardiyotoksisite ve ekstrapiramidal semptomlarla seyreden ciddi bir durumdur. Erken müdahale ve uygun tedavi ile komplikasyonların önüne geçilebilir. Nöroleptik Malign Sendrom gibi ciddi yan etkiler göz önünde bulundurularak hastalar yakından izlenmeli ve tedavi edilmelidir.