Frontal Lob Tümörlerinde Preoperatif Nöropsikolojik Değerlendirme
Giriş
Frontal lob tümörleri, beyin neoplazmaları içinde özellikle davranışsal, yürütücü ve kişilikle ilgili bozukluklara neden olma potansiyeli yüksek tümörlerdir. Bu bölge, bilişsel kontrolün, karar verme süreçlerinin ve sosyal işlevlerin merkezidir. Bu nedenle cerrahi öncesi yapılacak nöropsikolojik değerlendirme, sadece cerrahiye uygunluğu belirlemekle kalmaz; aynı zamanda ameliyat sonrası nörobilişsel sonuçları öngörme açısından da kritik öneme sahiptir.
Frontal Lobun Nöropsikolojik Fonksiyonları
Frontal lob, üç ana alt alanda yapılandırılır:
1. Dorsolateral Prefrontal Korteks
- Yürütücü işlevler
- Çalışma belleği
- Problem çözme ve soyutlama
2. Orbitofrontal Korteks
- Sosyal yargı ve davranış
- İmpuls kontrolü
- Duygusal düzenleme
3. Medial Prefrontal (Anterior Singulat) Bölge
- Motivasyon
- İnisiyatif alma
- Dikkat ve uyarılabilirlik
Tümör Tipleri ve Lokalizasyonun Etkisi
| Tümör Tipi | Klinik Özellikler |
|---|---|
| Oligodendrogliom | Yavaş büyüme, kişilik değişikliği, yürütücü işlev bozuklukları |
| Astrocytom | Diffüz infiltratif yapı, frontal disinhibisyon |
| Glioblastoma multiforme | Hızlı progresyon, dikkat ve davranışta ani bozulmalar |
| Meningiom (parasagittal) | Motor planlama ve hemiparezi, dikkatsel bozukluklar |
| Metastatik Tümörler | Ani bilişsel çöküş, karışık frontal sendromlar |
Neden Preoperatif Nöropsikolojik Değerlendirme Gerekli?
- Bazal bilişsel profilin belirlenmesi
– Cerrahi sonrası değişiklikleri objektif şekilde izlemek için temel oluşturur. - Fonksiyonel haritalama
– Uyanık kraniotomi planlanıyorsa, dile ve yürütücü işlevlere dair hassas bölgeler belirlenir. - Karar verme kapasitesi ve cerrahiye rıza
– Özellikle orbitofrontal hasarı olan hastalarda davranışsal dürtüsellik, karar alma kapasitesini etkiler. - Postoperatif rehabilitasyon hedeflerinin planlanması
– Risk altındaki bilişsel alanlar için önceden program oluşturulabilir.
Değerlendirmede Kullanılan Nöropsikolojik Testler
| Test | Değerlendirdiği Alanlar |
|---|---|
| Wisconsin Card Sorting Test | Soyutlama, set değiştirme, kognitif esneklik |
| Stroop Test | İnhibe etme, dikkat, yürütücü kontrol |
| Digit Span (WAIS) | Çalışma belleği |
| Rey-Osterrieth Complex Figure | Görsel hafıza, organizasyon becerisi |
| Trail Making Test (A-B) | İşlem hızı, dikkat, bilişsel geçiş |
| Beck Depression Inventory | Depresif belirtiler, frontal apati ayrımı |
Cerrahi Planlamada Nöropsikolojik Bulguların Rolü
- Uyanık kraniotomiye uygunluk belirleme
- Lokalizasyon odaklı koruma planlaması (örneğin: dorsolateral fonksiyonlar korunacaksa reseksiyon sınırları)
- Hasta yakınlarının bilgilendirilmesi ve postoperatif beklentilerin düzenlenmesi
Literatürde Klinik Bulgular
Örnek Vaka: 45 yaşında erkek hasta, sağ orbitofrontal gliom. Preoperatif değerlendirmede disinhibisyon, sosyal yargı bozukluğu ve dürtüsellik saptanmış. Uyanık cerrahi sırasında intraoperatif değerlendirmelerle disinhibitif davranışlar gözlemlenmiş ve cerrahi sınır buna göre daraltılmış. Postoperatif süreçte davranış regülasyonunda kısmi düzelme kaydedilmiştir.
Multidisipliner Yaklaşımın Önemi
- Nöroşirürji: Cerrahi sınır planlaması
- Nöropsikiyatri: Davranışsal değerlendirme ve risk analizi
- Nörolog/Nörofizyolog: Fonksiyonel kortikal alanların belirlenmesi
- Klinik Psikolog: Testlerin uygulanması ve rehabilitasyon planlaması
Özetle
Frontal lob tümörlerinde preoperatif nöropsikolojik değerlendirme, yalnızca bir kognitif test bataryasından ibaret değildir; cerrahi stratejinin belirlenmesi, nörobilişsel sonuçların öngörülmesi ve hastaya özgü tedavi planlamasının yapılandırılmasında kritik rol oynar. Özellikle uyanık kraniotomilerde, bu değerlendirme, operasyonun işlevsel güvenliğini belirleyen temel taşlardan biridir.
Kaynakça
- Stuss DT, Levine B. “Adult clinical neuropsychology: Lessons from studies of the frontal lobes.” Annual Review of Psychology, 2002.
- Duffau H. “A new philosophy in surgery for diffuse low-grade glioma (DLGG): Oncological and functional outcomes.” Neurochirurgie, 2013.
- Kiehl KA, Liddle PF. “An event-related fMRI study of cognitive control in schizophrenia.” Biological Psychiatry, 2001.
- Ardila A. “Frontal lobe damage and executive functioning.” Neuropsychiatry, Neuropsychology, and Behavioral Neurology, 1998.
- Gazzaniga MS, Ivry RB, Mangun GR. Cognitive Neuroscience: The Biology of the Mind, 4th ed., 2014.