Glomerüler Filtrasyon Fizyolojisi ve Klinik Değerlendirme Parametreleri

Glomerüler Filtrasyonun Temel Mekanizması

Glomerüler filtrasyon, böbreklerin en temel işlevlerinden biridir ve plazma içerisindeki düşük molekül ağırlıklı maddelerin glomerüler kapillerlerden Bowman kapsülüne süzülmesini ifade eder. Bu süreç, nefrolojik homeostazın temelini oluşturur ve üre, kreatinin, elektrolitler gibi atık maddelerin idrarla atılmasını sağlar.

Filtrasyonun Gerçekleştiği Yapı: Glomerül

Glomerül; afferent arteriyolden gelen kanın, kapiller ağ boyunca filtrelenerek efferent arteriyolden çıkış yaptığı mikrovasküler bir yapıdır. Üç temel katmandan oluşur:

Fenestralı endotel: Büyük hücre ve proteinlerin geçişini engeller.
Bazal membran: Negatif yüklü yapısıyla albumin gibi proteinlerin süzülmesini sınırlar.
Podositler: Ayak uzantıları ve slit diyafram ile seçici geçirgenlik sağlar.

Filtrasyon Basınçları ve Net Filtrasyon Kuvveti

Glomerüler filtrasyon hızı (GFR), Starling kuvvetleri olarak tanımlanan hidrostatik ve onkotik basınçlar arasındaki dengeyle belirlenir:

Glomerüler kapiller hidrostatik basınç (Pgc) ≈ 55 mmHg
Bowman kapsül hidrostatik basınç (Pbs) ≈ 15 mmHg
Kapiller onkotik basınç (πgc) ≈ 30 mmHg

Net filtrasyon basıncı = Pgc – (Pbs + πgc)
= 55 – (15 + 30) = 10 mmHg

Bu pozitif değer, filtrasyonun gerçekleşmesini sağlar.

Glomerüler Filtrasyon Hızı (GFR)

GFR, her iki böbrekteki toplam nefron filtrasyon miktarını gösteren en önemli parametredir. Normal yetişkin bir bireyde GFR:

Erkeklerde ≈ 125 mL/dk
Kadınlarda ≈ 110 mL/dk

Günlük süzülen plazma miktarı yaklaşık 180 litre, bunun %99’u tübüllerde geri emilir.

GFR’yi Etkileyen Faktörler

Renal perfüzyon basıncı
Efferent arteriyol direnci (anjiyotensin II etkisi)
Mesangial hücre kontraksiyonu
Bazal membran geçirgenliği ve yüzey alanı

Klinik Değerlendirme Parametreleri

Serum Kreatinin

Kreatinin, kas metabolizmasının sabit hızda üretilen bir yan ürünüdür. GFR azaldıkça serum kreatinin düzeyi artar. Ancak kas kitlesine bağlı olarak değişkenlik gösterir.

Normal kreatinin: Erkeklerde 0.7–1.3 mg/dL, kadınlarda 0.6–1.1 mg/dL
Değişim eğilimi GFR hakkında fikir verir ancak tek başına yeterli değildir.

Kreatinin Klerensi

24 saatlik idrar toplama ile ölçülür.
Klerens (mL/dk) = (İdrar kreatinini x İdrar hacmi) / (Serum kreatinini x 1440)
GFR’nin kaba bir göstergesidir.

eGFR (Estimated GFR)

Serum kreatinini, yaş, cinsiyet ve etnik köken gibi değişkenler kullanılarak MDRD veya CKD-EPI formülleriyle hesaplanır. eGFR:

90 mL/dk/1.73 m²: Normal
60–89: Hafif azalma
<60: Kronik böbrek hastalığı kriteri

Cystatin C

Kreatininden bağımsız olarak GFR hakkında bilgi verebilen, düşük molekül ağırlıklı, sürekli üretilen bir proteindir.
Kreatininden daha duyarlı olabilir, özellikle yaşlı ve kas kitlesi düşük bireylerde.

Albüminüri / Proteinüri

Glomerüler bazal membranın hasarına bağlı olarak gelişen mikroalbüminüri veya makroproteinüri, glomerüler filtrasyon bariyerinin geçirgenliğinde bozulma göstergesidir.
ACR (Albümin/Kreatinin Oranı):

<30 mg/g: Normal
30–300: Mikroalbüminüri
300: Makroalbüminüri

Klinik Senaryolar ve GFR İlişkisi

Akut Böbrek Hasarı (AKI): GFR dakikalar içinde azalabilir. Serum kreatinini geç yükseldiğinden tanı gecikebilir.
Kronik Böbrek Hastalığı (KBH): GFR 3 aydan uzun süre <60 mL/dk kalırsa tanı konur.
Glomerülonefrit: GFR düşüklüğü ve proteinüri ile seyredebilir.
Diabetik Nefropati: Erken dönemde GFR artışı (hiperfiltrasyon), sonra ilerleyici düşüş.

Özetle

Glomerüler filtrasyon fizyolojisi, böbrek fonksiyonlarının temelini oluşturur. GFR’nin ölçülmesi, böbrek hastalıklarının tanı ve takibinde kritik öneme sahiptir. Serum kreatinin, eGFR, kreatinin klerensi ve proteinüri parametreleri birlikte değerlendirilerek doğru klinik kararlar verilebilir. Özellikle kronik hastalık yönetiminde GFR takibi, nefrolojik progresyonu anlamak açısından vazgeçilmezdir.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Bir uzman hekime veya doktorunuza danışmadan hareket etmeyiniz.

Anahtar Kelimeler: glomerüler filtrasyon, GFR, kreatinin, eGFR, cystatin C, glomerül bazal membranı, filtrasyon basıncı, proteinüri, kronik böbrek hastalığı, nefroloji fizyolojisi