Hipofiz Bezi Nedir? Hipofiz Hormonları ve Hipotalamus İlişkisi

Hipofiz Bezi Tanımı ve Anatomik Konumu

Hipofiz bezi (pituiter bez), beynin tabanında, sella turcica adı verilen kemik boşluk içinde yer alan, bezelye büyüklüğünde bir endokrin organdır. Beyni çevreleyen zarların içindedir ve hipotalamus ile çok yakın anatomik ve fonksiyonel bir ilişki içindedir. Endokrin sistemin “ana kontrol merkezi” olarak kabul edilir çünkü birçok hormonun üretimini kontrol eder ve diğer endokrin bezleri yönlendirir.

Hipofiz Bezinin Bölümleri

Hipofiz bezi iki ana bölümden oluşur:

• Adenohipofiz (ön hipofiz): Hormon salgılayan esas bölümdür.
• Nörohipofiz (arka hipofiz): Hipotalamustan gelen hormonları depolar ve salgılar.

Bu iki bölüm farklı embriyolojik kökenlere sahiptir ve farklı hormonlar üretir/salgılar.

Hipofiz Hormonları

Adenohipofiz Hormonları

1. Adrenokortikotropik Hormon (ACTH):
   • Görev: Böbrek üstü bezinin korteksini uyararak kortizol salgısını artırır.
   • Düzenleyici: Hipotalamustan gelen CRH (kortikotropin salgılatıcı hormon).
2. Tiroit Uyarıcı Hormon (TSH):
   • Görev: Tiroit bezinden tiroksin (T4) ve triiodotironin (T3) salgısını artırır.
   • Düzenleyici: Hipotalamustan gelen TRH (tirotropin salgılatıcı hormon).
3. Büyüme Hormonu (GH):
   • Görev: Hücresel büyüme, protein sentezi ve yağ yıkımını uyarır.
   • Düzenleyici: Hipotalamustan gelen GHRH ve baskılayıcı somatostatin.
4. Folikül Uyarıcı Hormon (FSH):
   • Görev: Over ve testiste gamet üretimini destekler.
   • Düzenleyici: Hipotalamus kaynaklı GnRH.
5. Luteinize Edici Hormon (LH):
   • Görev: Ovulasyon ve testosteron üretimini kontrol eder.
   • Düzenleyici: Hipotalamus kaynaklı GnRH.
6. Prolaktin (PRL):
   • Görev: Laktasyonu (süt üretimi) başlatır ve sürdürür.
   • Düzenleyici: Hipotalamustan gelen dopamin (baskılayıcı).

Nörohipofiz Hormonları

Bu hormonlar hipotalamus nöronlarında sentezlenir ve nörohipofizde depolanarak kana verilir:

1. Oksitosin:
   • Görev: Doğum sırasında uterin kas kasılması ve emzirme sırasında süt salınımı.
2. Antidiüretik Hormon (ADH / Vazopressin):
   • Görev: Böbreklerde suyun geri emilimini artırarak su dengesini sağlar, kan basıncını yükseltir.

Hipotalamus-Hipofiz İlişkisi

Hipotalamus ve hipofiz bezi arasında, endokrin sistemin temel kontrol ekseni olan hipotalamus-hipofiz aksı bulunur.

İletişim Şekli:

• Adenohipofiz ile: Hipotalamus, hipofiz portal sistemi aracılığıyla salgıladığı regülatör hormonları (GHRH, TRH, CRH, GnRH vb.) doğrudan adenohipofize gönderir. Bu sistem kan yoluyla haberleşir.
• Nörohipofiz ile: Hipotalamus nöronları, ADH ve oksitosini nöronal yollarla nörohipofize ulaştırır. Buradan direkt olarak kana salınırlar.

Aks Sistemleri

• Hipotalamus-Hipofiz-Adrenal Aksı (HHA): Stres yanıtı, kortizol üretimi.
• Hipotalamus-Hipofiz-Tiroid Aksı (HHT): Metabolizma kontrolü.
• Hipotalamus-Hipofiz-Gonadal Aksı (HHG): Üreme sistemi kontrolü.

Klinik Önemi

• Hipopitüitarizm: Hipofiz hormonlarının yetersizliği. Gelişme geriliği, kısırlık gibi sonuçlara yol açabilir.
• Hiperpitüitarizm: Aşırı hormon salgılanması. Örneğin, akromegali (GH fazlalığı), Cushing hastalığı (ACTH fazlalığı).
• Hipofiz Adenomu: Hipofiz bezinde iyi huylu tümör. Genellikle hormon dengesizliklerine neden olur.

Özetle

Hipofiz bezi, vücudun hormon dengesini sağlayan ana endokrin merkezdir. Hipotalamus ile güçlü bir bağlantı içindedir; hipotalamus, hipofiz bezine çeşitli uyarıcı ya da baskılayıcı hormonlar göndererek hormon salgısını düzenler. Hipofiz bezinin adenohipofiz kısmı altı temel hormon salgılarken, nörohipofiz kısmı hipotalamus tarafından üretilen iki hormonu depolayıp salgılar. Bu sistem, stres, büyüme, üreme ve metabolizma gibi birçok hayati işlevi doğrudan kontrol eder.

Anahtar Kelimeler: Hipofiz Bezi, Hipotalamus, Endokrin Sistem, Adenohipofiz, Nörohipofiz, Hipotalamus-Hipofiz Aksı, Hormon Salgısı

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Bir uzman hekime veya doktorunuza danışmadan hareket etmeyiniz.