Jeolojik devir, Dünya’nın tarihinin milyonlarca hatta milyarlarca yıllık dönemlere ayrılarak incelendiği büyük zaman dilimleridir. Bu devirler, gezegenin oluşumundan günümüze kadar geçen süre içinde, yeryüzünde meydana gelen önemli jeolojik, biyolojik ve iklimsel değişimlere dayalı olarak sınıflandırılmıştır.
Jeolojik devirler nasıl oluşmuştur?
Jeolojik devirlerin oluşumu, Dünya’nın tarihindeki önemli olaylara dayanmaktadır. Bunlar, yeryüzü şekillerinin oluşumu, iklim değişiklikleri, canlı türlerinin ortaya çıkışı veya yok oluşu gibi olaylardır. Devirlerin belirlenmesinde şu unsurlar önemli rol oynamıştır:
- Kayaç Katmanları (Stratigrafi): Yeryüzündeki kayaç katmanları incelenerek, her bir katmanın oluştuğu dönem tespit edilmiştir. Alt katmanlar daha eski zamanlara, üst katmanlar ise daha yeni zamanlara aittir.
- Fosiller (Paleontoloji): Farklı jeolojik devirlerde yaşamış canlıların fosilleri, o dönemin özelliklerini anlamamıza yardımcı olmuştur. Örneğin, bazı fosillerin sadece belirli bir döneme ait olması, o dönemi tanımlamak için önemli bir ipucudur.
- Büyük Olaylar:
- Kıtaların hareketi (tektonik olaylar),
- Büyük kitlesel yok oluşlar (örneğin dinozorların yok oluşu),
- Buzul çağları ve sıcak dönemler gibi iklim değişiklikleri.
- Radyoaktif Tarihlendirme: Kayaçların ve fosillerin yaşını belirlemek için radyoaktif izotoplar kullanılarak kesin tarihler elde edilmiştir. Bu yöntem, jeolojik olayların zaman sırasını daha doğru şekilde anlamamıza olanak tanır.
Jeolojik Zaman Tablosu:
Jeolojik zaman, dört ana zaman birimine ayrılır:
- Hadean (4.6 – 4 milyar yıl önce):
- Dünya’nın oluştuğu ve kabuğun sertleştiği dönemdir.
- Yaşamın izine rastlanmaz.
- Arkeen (4 – 2.5 milyar yıl önce):
- İlk basit yaşam formları (prokaryotlar) ortaya çıkar.
- Atmosferde oksijen birikmeye başlar.
- Proterozoyik (2.5 milyar – 541 milyon yıl önce):
- Çok hücreli canlılar gelişir.
- İlk kara bitkileri ve oksijenli atmosfer oluşur.
- Fanerozoyik (541 milyon yıl önce – günümüz):
- Paleozoik, Mezozoik ve Senozoik olmak üzere üç döneme ayrılır.
- Çeşitli yaşam formlarının ortaya çıkışı, dinozorların evrimi ve insanın ortaya çıkışı bu zaman diliminde gerçekleşir.
Bu zaman dilimleri, Dünya’nın tarihindeki büyük değişimleri anlamamıza yardımcı olan bir zaman şeması oluşturur.