Ju
Jura devri, Mezozoik zamanın ikinci evresini oluşturur ve dinozorların gezegenin kara ekosistemlerinde tam anlamıyla egemen hale geldiği bir dönemi simgeler. Jura devri, Triyas devrinde başlayan büyük kitlesel yok oluşların ardından gelen iyileşme sürecinin en olgunlaştığı evredir. Dinozorlar ve diğer hayvanlar evrimsel olarak çeşitlenmiş ve ekosistemler içinde çok daha kompleks yapılar meydana gelmiştir.
Jura Döneminin Genel Özellikleri:
Jura dönemi, yaklaşık 201 milyon yıl önce başlayıp, 145 milyon yıl önce sona ermiştir. Bu dönem, kara ve deniz ekosistemlerinde büyük bir çeşitlenme yaşandığı, sıcak iklimlerin hakim olduğu, büyük ormanların geliştiği ve atmosferdeki oksijen oranının yüksek olduğu bir dönemi temsil eder. Ayrıca, Pangea kıtasının parçalanmaya başladığı ve okyanusların daha da genişlemeye başladığı bir süreçtir.
Dinozorlar bu dönemde, hem etçil hem de otçul çeşitlerde çok büyük bir evrimsel genişleme yaşamış ve farklı ekosistemlere adapte olmuştur. Aynı zamanda, bu dönemde memeliler ve kuşlar gibi diğer hayvan grupları da önemli evrimsel adımlar atmıştır.
Jura Dönemi Hayvanları:
1. Dinozorlar:
Jura dönemi, dinozorların altın çağını yaşadığı, kara ekosistemlerinde neredeyse tüm alanlarda egemen oldukları bir dönemdir. Dinozorlar, özellikle etçil ve otçul türleri arasında büyük bir çeşitlenme göstermiştir.
- Otçul Dinozorlar (Sauropodlar): Jura dönemi, devasa sauropodlar için en önemli evrimsel adımların atıldığı bir dönemdir. Bu dinozorlar, büyük boyutları, uzun boyunları ve kuyruklarıyla tanınır. Dünya üzerinde en büyük kara hayvanları olan Brachiosaurus, Apatosaurus ve Diplodocus gibi devasa sauropodlar bu dönemde yaygındır. Sauropodlar, yoğun ormanları besin kaynağı olarak kullanarak, ekosistemlerinde dominant türler haline gelmişlerdir.
- Yırtıcı Dinozorlar (Theropodlar): Theropodlar, etçil dinozorların oluşturduğu büyük bir gruptur. Jura döneminde, Allosaurus gibi büyük etçil dinozorlar, kara ekosistemlerinin başlıca yırtıcıları olmuştur. Bu dönemde, theropodlar hızla evrimleşmiş ve farklı boyutlara ulaşmıştır. Allosaurus, büyük çeneleri ve keskin dişleriyle büyük bir yırtıcıydı ve aynı zamanda sürüler halinde avlanabilen bir türdü.
- Stegosaurus ve Diğer Dikenli Dinozorlar: Stegosaurus, Jura döneminin en tanınmış dinozorlarından biridir. Bu dinozorlar, sırtlarında büyük, üçgen şekilli plaklar ve kuyruklarında dikenler bulunan otçul hayvanlardı. Stegosaurus, savunma amaçlı olarak vücutlarının bu yapıları kullanmış olmalı, çünkü bu dikensi yapılar avcılara karşı bir tür savunma mekanizması sağlıyordu.
- İlk Kuşlar: Archaeopteryx, modern kuşların atalarından biri olarak, Jura devrinin en önemli evrimsel geçiş formlarından biridir. Archaeopteryx, hem kuş hem de dinozor özelliklerine sahipti: Kanatları vardı, ancak vücut yapısı, dişleri ve kuyruk kemiği gibi dinozor özelliklerini taşıyordu. Jura devrinde kuşlar, dinamik bir şekilde evrimleşmeye başlamış ve daha fazla çeşitlenmişlerdir.
2. Memeliler:
Jura döneminde memeliler henüz küçük, gececil ve daha az çeşitlenmişlerdi. Ancak bu dönem, memelilerin evrimsel olarak ilerlediği ve farklı ekosistemlere adapte olmaya başladığı bir süreçtir. Memeliler, genellikle küçük ve böcekçil hayvanlardı. Bazı Jura memelileri, kuyruksuz, tüysüz ve yavaş hareket eden türlerdi.
- Evrimsel Adımlar: Memeliler, Jura döneminde evrimsel olarak yavaş bir gelişim gösterdiler. Plakodontlar (ilk memeli türlerinden) ve küçük marsupiallar bu dönemin en eski memelilerindendir. Memeliler, düşük verimli ekosistemlerde, dinozorlardan bağımsız olarak varlıklarını sürdürebilmek için gececi yaşam tarzlarına evrimleşmişlerdir.
3. Deniz Sürüngenleri:
Deniz sürüngenleri, Jura döneminde okyanus ekosistemlerinde hâlâ baskın bir gruptu. İchthyosaurs ve Plesiosaurs gibi büyük deniz sürüngenleri denizlerde büyük yırtıcılar olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir.
- İchthyosaurs: Bu deniz sürüngenleri, balina benzeri vücut yapılarıyla dikkat çekerlerdi. İchthyosaurs, suyun derinliklerinde hızlı hareket edebilen, büyük çene yapılarıyla balinalara benzer bir yaşam tarzına sahipti.
- Plesiosaurs: Plesiosaurlar, uzun boyunları ve geniş gövdeleriyle tanınan deniz sürüngenleriydi. Bu sürüngenler, okyanusların derinliklerinde avlanan yırtıcılar olarak evrimleşmişti.
4. Diğer Deniz Yaşamı:
Jura döneminde, okyanuslarda büyük deniz canlıları çeşitlenmiş ve besin zincirinde büyük rol oynamıştır. Ammonitler, mollusklar, krabalar, deniz yıldızları ve deniz süngerleri gibi omurgasızlar okyanus ekosistemlerinde önemli bir yer tutuyordu. Bu dönemde deniz ekosistemleri, büyük deniz sürüngenlerinin etkisiyle oldukça çeşitlenmiştir.
Jura Döneminde Bitki Örtüsü:
Jura dönemi, iklimin daha sıcak ve nemli olduğu, yoğun ormanların ve tropikal bitkilerin egemen olduğu bir dönemdi. Konifer ağaçları (çam türleri), Jura döneminin bitki örtüsünün dominant grubunu oluşturmuştur. Aynı zamanda kudzu, yarım yapraklı ağaçlar ve ilk çiçekli bitkiler (angiospermler) evrimleşmeye başlamıştır.
Sonuç:
Jura devri, dinozorların evrimsel olarak zirveye ulaşmalarına, memelilerin evrimsel temellerinin atılmasına, kuşların evriminde önemli adımların atılmasına ve deniz sürüngenlerinin çeşitlenmesine sahne olmuştur. Bu dönemde kara ve deniz ekosistemleri büyük ölçüde dinozorlar ve diğer hayvanlarla çeşitlenmiş, hayvan yaşamının evrimsel çeşitliliği büyük bir ivme kazanmıştır. Jura devri, dinozorların baskınlığını sürdürdüğü ve ekosistemlerin dinamik olarak evrimleştiği önemli bir dönemi temsil eder.