Kr
Kretase devri, Mezozoik Zamanın son evresidir ve dinozorların zirveye ulaşması ile birlikte, kara ve deniz ekosistemlerinde büyük bir çeşitlenme ve evrimsel değişikliklerin meydana geldiği bir dönemdir. Bu devre Kretase ismi, Fransa’nın Kretase Kaya Formasyonlarından alınmıştır ve bu dönemde yer yüzeyindeki kayaçlar, zengin fosil yataklarıyla tanınır. Kretase devri, aynı zamanda dinozorların kitlesel yok oluşuyla sona erer ve bu olay, tüm gezegenin ekosistemlerinde büyük değişimlere yol açar.
Kretase Döneminin Genel Özellikleri:
- Zaman Çizelgesi: Kretase devri, yaklaşık 145 milyon yıl önce başlamış ve 66 milyon yıl önce sona ermiştir. Kretase devrinin sonlarına doğru, tüm kara ve okyanus ekosistemlerinde ciddi evrimsel değişiklikler yaşanmış, bu değişiklikler dinozorların kitlesel yok oluşu ile zirveye ulaşmıştır.
- İklim: Kretase devrinde, dünya genelinde sıcak iklimler hâkimdi. Okyanuslar genişlemiş, kara kütleleri ise daha belirgin hale gelmişti. Bu dönemde atmosferdeki oksijen oranı yüksek, karbon dioksit seviyesi ise biraz daha düşüktü. Sıcak, nemli tropikal iklimler kara ekosistemlerinde ormanlar ve geniş bitki örtüsünün gelişmesine olanak sağlamıştır.
- Kıtasal Hareketler: Kretase döneminde, Pangea’nın tamamen parçalanması ve kıta driftinin hızlanması, okyanusların genişlemesine ve kara kütlelerinin dağılmasına neden olmuştur. Bu süreç, yeni okyanus yollarının açılmasına ve farklı kara kütlelerinde farklı ekosistemlerin evrimleşmesine zemin hazırlamıştır.
Kretase Dönemi Hayvanları:
1. Dinozorlar:
Kretase devri, dinozorların evrimsel zirveye ulaşarak, gezegenin kara ekosistemlerinde en dominant hayvan grubu olduğu bir dönemdir. Dinozorlar, yalnızca kara değil, aynı zamanda deniz ve hava ekosistemlerinde de çeşitlenmiş ve evrimsel değişiklikler göstermiştir.
- Otçul Dinozorlar (Sauropodlar): Kretase devrinde, Sauropodlar (devasa boyutlu otçul dinozorlar) hâlâ çok yaygındı, ancak boyutları azalmaya başlamıştı. Apatosaurus, Brachiosaurus gibi türlerin soyları tükenmiş olsa da, Titanosaurus gibi yeni türler ortaya çıkmıştır. Bu türler, büyük ağaçları ve ormanları besin kaynağı olarak kullanarak, büyük alanlarda dolaşmışlardır.
- Etçil Dinozorlar (Theropodlar): Theropodlar, Kretase devrinde, özellikle Tyrannosaurus rex, Velociraptor, Spinosaurus gibi türlerin evrimleşmesiyle en güçlü yırtıcı dinozorları oluşturmuşlardır. Tyrannosaurus rex, Kretase devrinin en ünlü ve korkulan etçil dinozorlarından biridir. Bu dönemde, theropodlar çeşitli boyutlarda evrimleşmiş ve kara ekosistemlerinde hâkimiyet kurmuşlardır.
- Hava Dinozorları (Pterozorlar): Pterozorlar, Kretase devrinde özellikle büyük boyutlara ulaşmışlardır. Pteranodon ve Quetzalcoatlus gibi devasa uçan sürüngenler, kara ekosistemlerinin yanı sıra, havada da oldukça etkili olmuşlardır. Bu uçan sürüngenler, denizlerden besinlerini temin ederken, aynı zamanda kara üzerinde de uzun mesafeler kat edebilmişlerdir.
- Kuvarsız ve Kuşlar: Kuşlar, Kretase devrinde evrimleşmeye başlamış ve ilk modern kuş türleri ortaya çıkmıştır. Archaeopteryx gibi ilkel kuşlar bu dönemde yer alırken, aynı zamanda Hesperornis ve Ichthyornis gibi ilk kuş formları gelişmiştir. Kuşlar, artık uçma yetenekleri geliştirmiş, ancak yine de birçok dinozor özelliğini taşımaya devam etmişlerdir.
2. Deniz Hayvanları:
Kretase devrinde okyanuslarda büyük bir deniz yaşamı çeşitlenmesi yaşanmıştır. Ammonitler, mollusklar, deniz süngeri ve krabalar gibi omurgasızlar, okyanus ekosistemlerinde bolca bulunmaktaydı. Ayrıca, deniz sürüngenleri de bu dönemin önemli hayvan gruplarını oluşturuyordu.
- Deniz Sürüngenleri: Ichthyosaurus ve Plesiosaurus gibi deniz sürüngenleri, denizlerdeki büyük yırtıcılar olmaya devam etmişlerdir. Bununla birlikte, bu dönemde daha fazla çeşitlenmiş olan deniz sürüngenleri arasında Mosasaurlar da yer almaktadır. Mosasaurlar, denizlerde büyük avcılar olarak yer almış, okyanus ekosistemlerinde besin zincirinin üst sıralarına yerleşmişlerdir.
- Ammonitler ve Diğer Omurgasızlar: Ammonitler ve Belemnitler, Kretase devrinde okyanuslarda oldukça yaygın hale gelmiştir. Bu deniz omurgasızları, okyanuslardaki besin zincirinde önemli bir rol oynamışlardır. Aynı zamanda, süngerler, deniz yıldızları ve karidesler gibi diğer deniz ekosistem üyeleri de bolca bulunmuştur.
3. Memeliler:
Kretase devrinde memeliler hâlâ küçük ve gececi hayvanlar olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Memeliler, dinamik bir evrimsel süreç geçirmiş, ancak dinozorların egemenliği altında büyük çeşitlenmelere gitmemiştir. Memeliler, bu dönemde ilkel marsupiallar (yarı keseli memeliler) ve Eutherians (keseli olmayan memeliler) olarak ayrılmışlardır.
- Evrimsel Gelişim: Memeliler, bu dönemde evrimsel olarak daha fazla çeşitlenmişlerdir. Ancak, onlar hâlâ dinozorlardan küçük boyutlarda, gececi ve zararsız hayvanlar olarak yaşamlarını sürdürebilmişlerdir. Kretase devri, memelilerin evrimsel temellerinin atıldığı bir dönemdir.
4. Bitki Örtüsü:
Kretase devrinin en belirgin özelliklerinden biri, bitki örtüsünün büyük bir çeşitlenme göstermesidir. Çiçekli bitkiler (angiospermler), Kretase devrinde ilk kez ortaya çıkmış ve Kretase’nin sonlarına doğru büyük bir evrimsel patlama yaşanmıştır.
- Çiçekli Bitkiler: Kretase devrinin sonlarına doğru, çiçekli bitkiler dünya ekosistemlerinde önemli bir yer tutmaya başlamıştır. Bu bitkiler, dinozorların beslenme alışkanlıklarını değiştirmiş ve birçok hayvan türünün evrimsel değişimini etkilemiştir. Coniferous trees (çam ağaçları) ve ginkgolar gibi eski bitki türleri de bu dönemde yaygın olarak bulunmuşlardır.
Kretase Devri ve Dinozorların Yok Oluşu:
Kretase devri, dünyanın en büyük kitlesel yok oluş olaylarından birine, yani Dinozorların Yok Oluşu ile sona erer. Bu yok oluşun nedeni hâlâ tam olarak bilinmemekle birlikte, asteroit çarpması ve volkanik patlamalar gibi faktörler, atmosferdeki iklim değişimlerini tetikleyerek, dinozorların ve birçok hayvan türünün yok olmasına yol açmıştır. Bu kitlesel yok oluş, gezegenin ekosistemlerinde devrim niteliğinde değişikliklere neden olmuş ve memelilerin evrimsel olarak gelişmelerine olanak sağlamıştır.
Sonuç:
Kretase devri, dinozorların altın çağını yaşadığı ve okyanuslardan kara ekosistemlerine kadar çok çeşitli evrimsel değişikliklerin meydana geldiği bir dönemdir. Bu devrede, dinozorlar zirveye ulaşırken, deniz ve kara yaşamında büyük bir çeşitlenme yaşanmış ve çiçekli bitkiler
gibi önemli evrimsel gelişmeler ortaya çıkmıştır. Kretase’nin sonundaki kitlesel yok oluş ise, gezegenin ekosistemlerinde devrim yaratacak yeni bir evrime zemin hazırlamıştır.