Kü
Giriş
İnsanlık tarihi boyunca Dünya’nın şekli üzerine çeşitli görüşler ortaya atılmıştır. İlk çağlarda birçok uygarlık Dünya’nın düz olduğuna inanıyordu. Ancak zamanla Dünya’nın küre şeklinde olduğu fikri gelişti ve bilimsel olarak kanıtlandı. Peki, ilk defa kim Dünya’nın küre olduğunu düşündü ve bunu ortaya koydu? Bu makalede, antik çağdan modern döneme kadar Dünya’nın küreselliği fikrinin gelişimini ele alacağız.
1. İlk Çağlarda Dünya’nın Şekli Üzerine Görüşler
a) Mezopotamya ve Mısır Uygarlıkları
- Sümerler ve Babilliler, Dünya’nın düz ve çevresinde okyanuslarla çevrili olduğunu düşünüyorlardı.
- Antik Mısır’da da Dünya’nın dümdüz bir tepsi gibi olduğu görüşü hakimdi.
b) Hint ve Çin Kozmolojisi
- Hindu mitolojisinde Dünya düz ve devasa bir kaplumbağanın sırtında duran bir disk olarak tasvir edilmiştir.
- Antik Çin’de ise Dünya kare şeklinde, gökyüzü ise kubbe şeklinde kabul edilirdi.
Bu erken görüşler, Dünya’nın düz olduğu fikrinin uzun süre yaygın olduğunu göstermektedir.
2. Antik Yunan’da Küresel Dünya Fikri
a) Pisagor (M.Ö. 6. yüzyıl)
- İlk defa Pisagor, Dünya’nın küre olabileceğini öne sürdü.
- Ona göre, evrendeki her şey kusursuz bir biçimde olmalıydı ve en kusursuz şekil küreydi.
- Pisagor’un öğrencileri de Dünya’nın küresel olduğunu düşündüler ancak bunu kanıtlamak için somut deliller sunmadılar.
b) Platon (M.Ö. 4. yüzyıl)
- Platon, Dünya’nın mükemmel bir küre olduğu fikrini savundu.
- Ancak bu görüşü felsefi bir önermeye dayanıyordu ve bilimsel bir kanıt içermiyordu.
c) Aristoteles (M.Ö. 4. yüzyıl) – İlk Bilimsel Kanıtlar
- Dünya’nın küre şeklinde olduğunu bilimsel olarak kanıtlayan ilk kişi Aristoteles’tir.
- Kanıtları şunlardı:
- Ay tutulmalarında Dünya’nın gölgesi daima yuvarlaktır.
- Kuzeye veya güneye gidildiğinde yıldızların konumu değişir.
- Limanlardan ayrılan gemilerin alt kısımları önce kaybolur, ardından yelkenleri görünmez olur.
Aristoteles’in bu kanıtları, Dünya’nın küresel olduğunu bilimsel olarak ispat eden ilk büyük adım olmuştur.
3. Helenistik Dönem ve Eratosthenes’in Dünya’nın Çapını Ölçmesi (M.Ö. 3. Yüzyıl)
- Eratosthenes, M.Ö. 3. yüzyılda Dünya’nın çapını ölçen ilk kişi oldu.
- Yöntemi:
- Mısır’ın Syene ve İskenderiye şehirlerinde Güneş’in gökyüzündeki açısını kıyasladı.
- Gölge farkını hesaplayarak Dünya’nın çevresini yaklaşık 40.000 km olarak ölçtü.
- Bu hesaplama modern ölçümlere çok yakındı!
Eratosthenes’in çalışmaları, Dünya’nın küre olduğunu bilimsel olarak kanıtlayan en önemli gelişmelerden biri oldu.
4. Orta Çağ ve İslam Dünyasında Küresel Dünya Görüşü
a) Batı’da Orta Çağ Görüşleri
- Orta Çağ’da Avrupa’da kilise etkisiyle bazı kişiler tekrar Dünya’nın düz olduğuna inanmaya başladı.
- Ancak çoğu bilim insanı hala Dünya’nın küre olduğunu biliyordu.
b) İslam Bilginleri ve Küresel Dünya
- El-Biruni (973-1048), Dünya’nın küresel olduğunu kesin olarak açıklayan önemli İslam alimlerinden biriydi.
- İbn Hazm ve İbn Rüşd gibi diğer İslam filozofları da Dünya’nın küre olduğunu savundu.
- El-Makdisi, “Dünya’nın bir portakal gibi olduğunu” ifade etmiştir.
5. Keşifler Çağı ve Dünya’nın Küreselliğinin Kesinleşmesi
a) Kristof Kolomb ve Macellan (15-16. yüzyıl)
- Kristof Kolomb (1492), Batı’ya doğru giderek Hindistan’a ulaşmayı planladı.
- Ferdinand Magellan’ın ekibi (1519-1522), Dünya’yı tamamen dolaşarak küreselliğini kesin olarak kanıtladı.
6. Modern Dönem ve Uzaydan Görüntüler (20. Yüzyıl)
- 1961’de Yuri Gagarin’in uzaya çıkması ve 1969’da Ay’a gidilmesi, Dünya’nın küreselliğini doğrudan gözlemlemeyi mümkün kıldı.
- NASA’nın 1972’de çektiği “Mavi Bilye” (Blue Marble) fotoğrafı, Dünya’nın küresel olduğunu görsel olarak kanıtlayan en önemli belge oldu.
Sonuç
| Kişi / Medeniyet | Dünya’nın Şekli Hakkında Görüşü |
|---|---|
| Sümerler / Babilliler | Dünya düz ve suyla çevrili |
| Pisagor (M.Ö. 6. yüzyıl) | Felsefi olarak Dünya’nın küre olduğunu düşündü |
| Platon (M.Ö. 4. yüzyıl) | Dünya’nın küre olduğunu savundu |
| Aristoteles (M.Ö. 4. yüzyıl) | İlk bilimsel kanıtları sundu |
| Eratosthenes (M.Ö. 3. yüzyıl) | Dünya’nın çevresini hesapladı |
| El-Biruni (11. yüzyıl) | Dünya’nın küreselliğini hesapladı |
| Macellan (16. yüzyıl) | Dünya’yı dolaşarak küreselliğini kanıtladı |
| NASA (20. yüzyıl) | Uzaydan fotoğraf çekerek kesin kanıt sundu |
Sonuç olarak, Pisagor Dünya’nın küre olduğunu ilk kez felsefi olarak öne sürdü, ancak Aristoteles bunu bilimsel olarak kanıtladı. Eratosthenes ise Dünya’nın çapını hesaplayarak önemli bir ilerleme sağladı. Sonrasında Macellan’ın Dünya’yı dolaşması ve uzaydan çekilen fotoğraflar, Dünya’nın küre şeklinde olduğu gerçeğini kesin olarak ortaya koymuştur.