Monoamin Oksidaz İnhibitörleri (MAOİ) ile Zehirlenme ve Tedavi

1. Giriş

Monoamin Oksidaz İnhibitörleri (MAOİ’ler), depresyon ve bazı nörolojik hastalıkların tedavisinde kullanılan güçlü antidepresanlardır. Ancak bu ilaçların dar terapötik penceresi ve ciddi ilaç-ilaç/ilaç-besin etkileşimleri nedeniyle zehirlenme riski yüksektir. MAOİ zehirlenmesi, merkezi sinir sistemi, kardiyovasküler ve gastrointestinal sistemleri etkileyerek ciddi hatta ölümcül tablolara yol açabilir.

Bu yazıda, MAOİ zehirlenmesinin mekanizması, belirtileri ve tedavi yöntemleri detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

2. Monoamin Oksidaz İnhibitörleri (MAOİ) Nedir?

MAOİ’ler, monoamin oksidaz (MAO) enzimini inhibe ederek, nörotransmitter seviyelerini artıran ilaçlardır. MAO enzimi, özellikle dopamin, serotonin ve norepinefrin gibi nörotransmitterlerin yıkımından sorumludur.

MAOİ’ler iki gruba ayrılır:

1. Non-selektif MAOİ’ler (MAO-A ve MAO-B’yi inhibe eder)
   • Fenelzin
   • Tranilsipromin
   • İzokarboksazid
2. Selektif MAOİ’ler
   • MAO-A inhibitörleri: Moklobemid
   • MAO-B inhibitörleri: Selegilin, Rasagilin (Parkinson hastalığında kullanılır)

Non-selektif MAOİ’ler özellikle depresyon tedavisinde kullanılırken, selektif MAO-B inhibitörleri daha çok Parkinson hastalarında tercih edilir.

3. MAOİ Zehirlenmesi: Mekanizması ve Risk Faktörleri

MAOİ’ler, nörotransmitterlerin aşırı birikmesine neden olarak sempatik aktivitenin artmasına ve merkezi sinir sisteminde aşırı uyarılmaya yol açar.

Risk Faktörleri:

• Aşırı dozda MAOİ alımı
• MAOİ ile kontrendike ilaçların birlikte kullanımı (örneğin SSRI, TCA, amfetamin, dekstrometorfan)
• Tiramin içeren gıdaların tüketilmesi (fermente peynir, şarap, işlenmiş etler)
• Karaciğer fonksiyon bozukluğu (ilacın yıkımının azalması)

4. MAOİ Zehirlenmesinin Klinik Bulguları

MAOİ zehirlenmesi genellikle ilk 6 saat içinde belirti verir ve toksisite düzeyine göre hafif, orta ve ağır olmak üzere sınıflandırılabilir.

Hafif Zehirlenme:

• Baş ağrısı
• Bulantı, kusma
• Anksiyete, huzursuzluk
• Hafif taşikardi

Orta Şiddette Zehirlenme:

• Hipertansiyon
• Hipertermi
• Ajitasyon, konfüzyon
• Tremor, kas rijiditesi
• Aritmiler

Ağır Zehirlenme (Hayati Tehlike Arz Eden Durumlar):

• Serotonin Sendromu: MAOİ’lerin SSRI, SNRI veya trisiklik antidepresanlarla birlikte kullanımı sonucu ortaya çıkabilir. Belirtileri:
  • Aşırı ateş (hipertermi)
  • Kas rijiditesi, klonus
  • Deliryum, koma
  • Hipertansif kriz
• Hipertansif Kriz: MAOİ ile tiramin içeren gıdalar tüketildiğinde ortaya çıkabilir. Belirtileri:
  • Şiddetli baş ağrısı
  • Göğüs ağrısı
  • Nöbetler
  • İnme ve organ yetmezliği riski
• Hipotansiyon ve Kardiyovasküler Çöküş: MAOİ’lerin aşırı dozu veya toksik etkisi nedeniyle kan basıncında ciddi düşüş görülebilir, bu da şok tablosuna yol açabilir.

5. MAOİ Zehirlenmesi Tanısı

Tanı, hastanın öyküsü, klinik bulgular ve laboratuvar testleri ile konur.

Laboratuvar ve Görüntüleme Tetkikleri:

• Kan gazı analizi: Metabolik asidoz olup olmadığını gösterir.
• EKG: Aritmi ve QT uzaması açısından değerlendirilmelidir.
• Kan basıncı ve vücut ısısı takibi
• Böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri

6. MAOİ Zehirlenmesi Tedavisi

MAOİ zehirlenmesi için spesifik bir antidot yoktur. Tedavi destekleyici ve semptomatik olarak uygulanır.

Acil Müdahale ve Stabilizasyon:

1. Hastanın vital bulguları stabilize edilmelidir.
   • Solunum sıkıntısı varsa oksijen desteği sağlanmalı ve gerektiğinde entübasyon yapılmalıdır.
   • Hipotansiyon varsa sıvı replasmanı veya vazopresör ajanlar kullanılmalıdır.
2. Mide Dekontaminasyonu:
   • İlk 1 saat içinde aktif kömür verilerek ilacın emilimi azaltılabilir.
   • Gastrik lavaj, genellikle önerilmez ancak hayatı tehdit eden dozlarda alınmışsa düşünülebilir.
3. Semptomatik Tedavi:
   • Hipertansif kriz gelişirse:
     • Nifedipin (sublingual) veya nitroprussid gibi kısa etkili antihipertansif ajanlar kullanılabilir.
     • Beta-blokerler dikkatli kullanılmalıdır. Çünkü MAOİ’ler ile alfa-adrenerjik sistem de etkilendiğinden, beta-blokerler paradoksal hipertansiyona neden olabilir.
   • Serotonin sendromu gelişirse:
     • Serotonin antagonistleri (örneğin siproheptadin) verilebilir.
     • Kas rijiditesi varsa benzodiazepinler (lorazepam, diazepam) kullanılabilir.
     • Ciddi vakalarda sedasyon ve yoğun bakım gereklidir.
   • Nöbetler gelişirse:
     • Benzodiazepinler (midazolam, lorazepam) ilk tercih edilen ajanlardır.
     • Dirençli vakalarda barbitüratlar veya propofol düşünülebilir.
   • Hipertermi durumunda:
     • Soğutma önlemleri alınmalıdır (buz torbaları, soğuk intravenöz sıvılar).
4. Yoğun Bakım ve Takip:
   • Kardiyovasküler ve nörolojik komplikasyonlar açısından hasta en az 24-48 saat yoğun bakımda takip edilmelidir.
   • Böbrek yetmezliği riski nedeniyle sıvı dengesi ve elektrolitler düzenli olarak kontrol edilmelidir.

7. Sonuç

MAOİ’ler güçlü antidepresanlardır ancak toksisite riski yüksektir. Zehirlenme durumunda, erken müdahale ve semptomatik tedavi hayat kurtarıcı olabilir. Hasta yönetiminde dikkat edilmesi gereken en önemli noktalar, nörolojik ve kardiyovasküler komplikasyonları önlemek ve destekleyici tedaviye erken başlamaktır. MAOİ kullanan hastalara, ilaç ve besin etkileşimleri konusunda detaylı bilgilendirme yapılmalıdır.