Oksijenin Taşınmasında Hemoglobinin Rolü

Hemoglobinin Yapısı ve Oksijen Taşımadaki Yeri

Hemoglobin (Hb), eritrositlerin içinde bulunan, yüksek oksijen taşıma kapasitesine sahip demir içeren bir proteindir. Her bir hemoglobin molekülü:

• 4 globin zinciri (2 alfa, 2 beta)
• Her zincire bağlı 1 hem grubu içerir.
• Her hem grubu, 1 O₂ molekülü bağlayabilir.

Böylece her hemoglobin molekülü maksimum 4 oksijen molekülü taşıyabilir.

Bu özelliği sayesinde hemoglobin, kanda çözünemeyecek kadar az olan oksijenin büyük bir kısmını bağlayarak etkili şekilde taşınmasını sağlar.

Oksijenin Hemoglobine Geri Dönüşümlü Bağlanması

Oksihemoglobin ve Desoksihemoglobin Dengesi

Oksijen ile hemoglobin arasındaki bağlanma geri dönüşümlü (reversibl) bir özelliktedir:

• Alveollerdeki yüksek O₂ parsiyel basıncı → O₂ hemoglobine bağlanır → Oksihemoglobin (HbO₂)
• Dokulardaki düşük O₂ parsiyel basıncı → O₂ hemoglobinden ayrılır → Desoksihemoglobin (HHb)

Bu dinamik bağlanma, hem akciğerlerde oksijen alımı hem de dokularda oksijen bırakımı açısından kritik önemdedir.

Oksijen-Hemoglobin Dissosiyasyon Eğrisi

Bu eğri, PaO₂ (parsiyel oksijen basıncı) ile hemoglobinin oksijenle doyma oranı (SaO₂) arasındaki ilişkiyi gösterir.

Eğrinin Özellikleri:

• S-şeklindedir (sigmoid)
• PaO₂ 60 mmHg üzerindeyken SaO₂ %90’ın üzerindedir.
• Eğri, hemoglobinin 4 O₂ molekülünü kooperatif olarak bağlamasından dolayı bu şekilde olur (bir O₂ bağlandıkça diğerlerinin bağlanması kolaylaşır).

Eğriyi Etkileyen Faktörler:

Eğriyi Sağa Kaydıranlar (O₂ salımını artırır):

• Artmış CO₂ (hiperkapni)
• Düşük pH (asidoz)
• Artmış sıcaklık
• Artmış 2,3-BPG düzeyi

Bu değişiklikler dokularda O₂ salımını kolaylaştırır. Bohr etkisi olarak tanımlanır.

Eğriyi Sola Kaydıranlar (O₂ bağlanmasını artırır):

• Azalmış CO₂ (hipokapni)
• Yüksek pH (alkaloz)
• Düşük sıcaklık
• Azalmış 2,3-BPG düzeyi
• Fetal hemoglobin varlığı

Klinik Anlam: Hemoglobin Olmadan Oksijen Taşınamaz mı?

• Plazmada çözünmüş O₂, toplam taşımanın %1.5’ini oluşturur.
• Hemoglobin, oksijen taşımasının %98’ini sağlar.
• Bu nedenle anemi, karbonmonoksit zehirlenmesi gibi durumlarda normal PaO₂ değerine rağmen doku hipoksisi gelişebilir.

Oksihemoglobin Doygunluğu (SpO₂ / SaO₂)

• SpO₂, pulse oksimetre ile ölçülen, hemoglobinin O₂ ile ne kadar doygun olduğunu gösteren orandır.
• Normalde %95-100 arasıdır.
• Ancak bu değer, hemoglobinin miktarını göstermez; sadece mevcut hemoglobinin ne kadar dolu olduğunu ifade eder.

Bu nedenle anemi varlığında SpO₂ normal görünse de dokular oksijensiz kalabilir.

Özetle

Hemoglobin, oksijenin kanda taşınmasında merkezi rol oynayan, 4 oksijen molekülünü kooperatif şekilde bağlayabilen bir proteindir. Oksijenin hemoglobine bağlanması geri dönüşümlüdür ve bu bağlanma dokularda kolayca çözülerek oksijenin hücrelere ulaşmasını sağlar. Oksihemoglobin eğrisinin fizyolojik koşullara göre sağa veya sola kayması, oksijenin dokuya bırakılmasını düzenleyen temel bir adaptif mekanizmadır.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Bir uzman hekime veya doktorunuza danışmadan hareket etmeyiniz.

Anahtar Kelimeler

Hemoglobin, oksihemoglobin, oksijen taşınması, dissosiyasyon eğrisi, Bohr etkisi, desoksihemoglobin, PaO₂, SpO₂, anemi, 2,3-BPG, solunum fizyolojisi