Renal Yetmezlikte Tanı Algoritmaları: GFR, BUN ve Kreatinin Değerlendirmesi

Giriş

Renal yetmezlik (böbrek yetmezliği), böbrek fonksiyonlarının azalarak su, elektrolit, asit-baz dengesi ve toksin eliminasyonu görevlerinin bozulması durumudur. Bu tablo akut ya da kronik seyirli olabilir. Etkili bir tanı süreci, klinik değerlendirme kadar laboratuvar testlerine dayanan algoritmik yaklaşımları da içermelidir. Bu bağlamda glomerüler filtrasyon hızı (GFR), kan üre nitrojeni (BUN) ve serum kreatinin düzeyi, tanıda temel biyokimyasal parametrelerdir.

GFR (Glomerüler Filtrasyon Hızı)

GFR Nedir?

GFR, böbreklerin birim zamanda ne kadar plazmayı süzebildiğini ifade eder (mL/dk). Doğrudan ölçümü zahmetli olduğundan tahmini GFR (eGFR) formülleri kullanılır.

GFR Hesaplama Formülleri:

CKD-EPI formülü (en güncel ve yaygın kullanımda olan)
MDRD formülü (kronik hastalık izleminde kullanılır)
Schwartz formülü (pediyatrik yaş grubunda)

GFR’ye Göre Kronik Böbrek Hastalığı (KBH) Evreleri:

Evre	GFR (mL/dk/1.73 m²)	Klinik Durum
G1	≥ 90	Normal veya artmış
G2	60–89	Hafif azalma
G3a	45–59	Hafif-orta azalma
G3b	30–44	Orta-ileri azalma
G4	15–29	Ciddi azalma
G5	<15	Böbrek yetmezliği (diyaliz adayı)

Serum Kreatinin

Kreatinin Nedir?

Kas metabolizmasının atık ürünü olup böbrekten glomerüler filtrasyonla atılır. Kreatinin düzeyi, kas kütlesi, cinsiyet ve yaş gibi değişkenlere bağlıdır.

Yorumlama:

Kadınlarda: 0.6–1.1 mg/dL
Erkeklerde: 0.7–1.3 mg/dL
Yükselme, GFR’de anlamlı düşüşe işaret eder. Ancak erken evre böbrek hasarını yansıtmayabilir, bu nedenle tek başına tanısal değildir.

BUN (Kan Üre Azotu)

BUN Nedir?

Protein metabolizması sonucu oluşan üre, karaciğerde sentezlenir ve böbreklerden atılır. BUN düzeyi hem böbrek fonksiyonunu hem de hidrasyon, beslenme ve karaciğer fonksiyonlarını yansıtır.

Normal Değer:

7–20 mg/dL
Yükselme yalnızca böbrek disfonksiyonunu değil, dehidratasyon, gastrointestinal kanama, katabolik durumlar gibi diğer süreçleri de gösterebilir.

BUN/Kreatinin Oranı

Normal oran: 10:1 – 20:1
Yüksek oran (>20:1): Pre-renal nedenler (hipovolemi, düşük perfüzyon)
Düşük oran (<10:1): Renal veya post-renal nedenler

Bu oran, akut böbrek hasarının (AKI) ayırıcı tanısında kritik bir parametredir.

Tanı Algoritması Örneği

Klinik Bulgular: Ödem, hipertansiyon, idrar çıkışında azalma
Laboratuvar Değerlendirmesi:
- Serum kreatinin ve BUN
- BUN/kreatinin oranı
- eGFR hesaplaması
- İdrar tahlili (proteinüri, mikroskopik hematüri)
Görüntüleme:
- Renal USG → hidronefroz, atrofi, taş vb.
İleri Testler:
- Kan gazı (asidoz değerlendirmesi)
- Elektrolitler (özellikle potasyum)
- Albumin/kreatinin oranı (KBH tanısı için)

Özetle

Renal yetmezliğin doğru ve zamanında tanısı, GFR, BUN ve kreatinin gibi temel parametrelerin klinik çerçevede bütüncül değerlendirilmesini gerektirir. Bu biyokimyasal göstergeler, hastalığın seyrini belirlemenin yanı sıra tedavi planını da şekillendirir. Erken fark edilen fonksiyon bozuklukları, ilerleyici böbrek hasarının önüne geçmede anahtardır.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Bir uzman hekime veya doktorunuza danışmadan hareket etmeyiniz.

Anahtar Kelimeler: glomerüler filtrasyon hızı, eGFR, serum kreatinin, BUN, böbrek fonksiyon testleri, renal yetmezlik tanısı, GFR hesaplama, BUN/kreatinin oranı, akut böbrek hasarı, kronik böbrek hastalığı