Rinosinüzit Kaynaklı Koku Bozukluklarında Endoskopik Cerrahi Girişimler

Giriş

Rinosinüzit, burun ve paranazal sinüslerin mukozal inflamasyonudur ve akut veya kronik formlarda seyredebilir. Özellikle kronik rinosinüzit (CRS), mukozal ödem, polip formasyonu ve mukus birikimi gibi mekanizmalarla koku duyusunu (olfaksiyon) bozan en sık nedenlerden biridir. Tıbbi tedaviye dirençli vakalarda, fonksiyonel endoskopik sinüs cerrahisi (FESS), hem semptomatik rahatlama hem de koku duyusunun geri kazanımı açısından etkili bir müdahale seçeneği olarak öne çıkar.

Koku Kaybının Rinosinüzit ile İlişkisi

Patofizyolojik Mekanizmalar

İletim tipi (konduktif) kayıp: Ödem ve mukus nedeniyle kokuların olfaktör epitelyuma ulaşamaması.
Nörosensoriyel (sensörinöral) kayıp: Uzun süreli inflamasyon sonucu olfaktör nöronlarda hasar.
Polip formasyonu: Fiziksel tıkanıklık nedeniyle olfaktör bölgenin izolasyonu.

Klinik Özellikler

Genellikle bilateral ve progresif karakterdedir.
Koku kaybı hastaların yaşam kalitesini ciddi şekilde etkiler ve genellikle diğer semptomlardan önce fark edilir.

Fonksiyonel Endoskopik Sinüs Cerrahisinin (FESS) Temel Prensipleri

FESS, sinüs havalanmasını ve mukosiliyer klirensi yeniden sağlamak için anatomik yapıları koruyarak yapılan minimal invaziv bir girişimdir.

Cerrahinin Amaçları

Tıkalı ostiumların açılması
Mukus drenajının sağlanması
Poliplerin eksizyonu
Olfaktör bölgeye giden hava akımının restorasyonu

Endikasyonlar

Tıbbi tedaviye dirençli kronik rinosinüzit
Nasal polipozis ile birlikte koku kaybı
Tek taraflı veya ilerleyici koku kaybı ve sinüs patolojisi
Görüntüleme (BT/MR) ile sinüslerde belirgin mukozal değişiklik

Koku Fonksiyonuna Etkisi

Cerrahi Öncesi Değerlendirme

Olfaktometri (örneğin Sniffin’ Sticks)
CT görüntüleme ile olfaktör yarığın açıklığı değerlendirilmelidir.
Endoskopik muayene, polip varlığı ve mukoza durumu açısından önemlidir.

Cerrahi Sonrası Bulgular

Çalışmaların çoğu, FESS sonrası koku duyusunda %40-70 oranında iyileşme bildirmektedir.
Özellikle konduktif tip koku kaybında cerrahi başarı daha yüksektir.
Sensorinöral kayıplarda iyileşme daha sınırlı olabilir.

Cerrahi Başarıyı Etkileyen Faktörler

Faktör	Etkisi
Koku kaybının süresi	Uzun süreli kayıplarda iyileşme olasılığı düşer
Polip varlığı	Poliplerin çıkarılmasıyla başarı artar
Preoperatif olfaktör skor	Yüksek skorlar daha iyi postoperatif sonuç verir
Cerrahın deneyimi ve teknik	Anatomik yapının korunması başarıyı belirler

Komplikasyonlar ve Riskler

Olfaktör epitel hasarı: Cerrahi sırasında olfaktör bölgenin travmatize edilmesi kalıcı anosmiye yol açabilir.
Yetersiz debulking: Olfaktör bölgeye hava akımının sağlanamaması
Postoperatif sineşi ve mukoza kapanması
Nadir olarak beyin omurilik sıvısı (BOS) kaçağı

Literatürden Bulgular

Litvack et al. (2009): FESS sonrası hastaların %60’ında anlamlı koku artışı; özellikle polipsiz CRS grubunda belirgin.
Huttenbrink (2013): Koku duyusunun geri kazanımı, postoperatif steroid kullanımı ile artmaktadır.
Welge-Lüssen (2017): Cerrahi öncesi olfaktör yarık açıklığı ile koku iyileşmesi arasında korelasyon vardır.

Özetle

Kronik rinosinüzit kaynaklı koku bozukluklarında, medikal tedaviye dirençli olgularda endoskopik sinüs cerrahisi etkili bir tedavi yaklaşımıdır. Özellikle iletim tipi koku kaybı olan hastalarda cerrahi sonrası olfaktör fonksiyonun geri kazanımı mümkündür. Ancak sensörinöral tip kayıplarda sonuçlar sınırlı olabilir. Başarılı bir cerrahi, doğru hasta seçimi, detaylı preoperatif değerlendirme ve postoperatif takip ile mümkündür.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Bir uzman hekime veya doktorunuza danışmadan hareket etmeyiniz.

Anahtar Kelimeler: rinosinüzit ve koku kaybı, endoskopik sinüs cerrahisi, FESS ve anosmi, kronik sinüzit koku bozukluğu, nazal polip ve olfaksiyon, cerrahi sonrası koku duyusu, CRS koku testi