Spinal Müsküler Atrofi (SMA) Nedir?

Spinal Müsküler Atrofi (SMA) Nedir?

Spinal Müsküler Atrofi (SMA), omurilikteki motor nöronların dejenerasyonu nedeniyle ortaya çıkan, ilerleyici kas güçsüzlüğü ve kas kaybına yol açan genetik bir nöromüsküler hastalıktır. SMA, SMN1 (Survival Motor Neuron 1) genindeki mutasyon veya delesyon sonucu gelişir ve sinir hücrelerinin hayatta kalması için gerekli olan SMN proteininin eksikliğine yol açar.

SMA, otozomal resesif kalıtımla geçer ve hem anneden hem de babadan mutasyonlu SMN1 genini alan bireylerde hastalık ortaya çıkar. Hastalık, semptomların başlangıç yaşına ve şiddetine göre farklı tiplere ayrılır.

SMA’nın genel özellikleri şunlardır:

• Kas zayıflığı ve erimesi (atrofi)
• Hareket kabiliyetinde azalma
• Solunum, yutma ve konuşma güçlükleri
• Zihinsel ve duyusal fonksiyonların korunması

SMA’nın en ağır formu bebeklik döneminde ortaya çıkarken, daha hafif formlar çocukluk ve yetişkinlik döneminde gelişebilir.

SMA’nın Nedenleri ve Genetik Mekanizması

SMA, SMN1 genindeki mutasyonlar nedeniyle gelişir. SMN1 geni, motor nöronların işlevini sürdürebilmesi için kritik olan SMN proteininin üretiminden sorumludur.

• SMN proteini eksikliği, motor nöronların zamanla ölmesine ve kasların giderek zayıflamasına neden olur.
• SMN2 geni, az miktarda SMN proteini üretir, ancak yeterli düzeyde olmadığı için hastalık gelişir.
• SMA’nın şiddeti, bir kişinin SMN2 geninin kaç kopyasına sahip olduğuna bağlıdır. Daha fazla SMN2 kopyası olan bireylerde hastalık daha hafif seyredebilir.

SMA, otozomal resesif bir hastalıktır, yani ebeveynler taşıyıcı olduğunda hastalık çocuklarına geçebilir.

SMA Türleri

SMA, semptomların başlama yaşı ve hastalığın şiddetine göre tip 0’dan tip 4’e kadar sınıflandırılır.

1. SMA Tip 0 (Konjenital SMA)

• En ağır formudur ve doğumdan önce belirtiler başlar.
• Bebekler hareket edemez ve ciddi solunum problemleriyle doğarlar.
• Genellikle doğumdan sonra birkaç ay içinde ölümle sonuçlanır.

2. SMA Tip 1 (Werdnig-Hoffmann Hastalığı)

• En yaygın ve en ağır SMA formudur.
• Semptomlar 0-6 ay içinde ortaya çıkar.
• Baş kontrolü gelişmez, emme ve yutma güçlüğü yaşanır.
• Solunum kasları zayıfladığı için bebeklerin çoğu solunum desteğine ihtiyaç duyar.
• Tedavi edilmezse genellikle 2 yaşından önce yaşam kaybı gerçekleşebilir.

3. SMA Tip 2 (Ara Form)

• Belirtiler 6-18 ay arasında başlar.
• Bebekler oturabilir ama yürüyemezler.
• Solunum kasları etkilenebilir ve skolyoz gelişme riski yüksektir.
• Yaşam süresi değişkendir ve genellikle yetişkinliğe kadar yaşanabilir.

4. SMA Tip 3 (Kugelberg-Welander Hastalığı)

• Belirtiler 2-18 yaş arasında ortaya çıkar.
• Çocuklar yürüyebilir, ancak kas zayıflığı nedeniyle zamanla tekerlekli sandalye ihtiyacı olabilir.
• Yaşam beklentisi genellikle normaldir.

5. SMA Tip 4 (Yetişkin Tipi)

• En hafif formudur ve belirtiler genellikle 30 yaş sonrası başlar.
• Hafif kas zayıflığı ve kas krampları görülebilir.
• Yaşam süresini kısaltmaz, ancak hareket kabiliyetini sınırlayabilir.

SMA’nın Belirtileri

SMA hastalarında kasların ilerleyici bir şekilde zayıflamasıyla farklı belirtiler ortaya çıkar:

• Kas güçsüzlüğü ve atrofi (kas erimesi)
• Hareket kısıtlılığı ve yürüme güçlüğü
• Omurgada eğrilik (skolyoz ve kifoz)
• Refleks kaybı
• Ellerde titreme
• Solunum yetmezliği ve zayıf öksürük refleksi
• Emme ve yutma güçlükleri (özellikle SMA Tip 1 ve 2’de)

Bilişsel fonksiyonlar genellikle korunur ve SMA’lı bireyler zihinsel olarak normal gelişim gösterirler.

SMA Tanısı Nasıl Konur?

SMA’nın teşhisi klinik değerlendirme, genetik testler ve nörolojik incelemelerle konur.

1. Genetik Testler

• SMN1 geni analiz edilir ve mutasyon veya delesyon varlığı kontrol edilir.
• Taşıyıcılık testi, ebeveynlerin SMA taşıyıcısı olup olmadığını belirlemek için yapılabilir.

2. Elektromiyografi (EMG) ve Sinir İletim Testleri

• Kasların ve sinirlerin elektriksel aktivitesini ölçerek SMA’nın diğer nöromüsküler hastalıklardan ayrılmasını sağlar.

3. Kas Biyopsisi

• Kas dokusundaki anormal değişiklikleri incelemek için nadiren kullanılır.

SMA Tedavisi

SMA’nın kesin bir tedavisi olmamakla birlikte, son yıllarda geliştirilen genetik tedaviler hastalığın seyrini önemli ölçüde değiştirmiştir.

1. FDA Onaylı Genetik Tedaviler

• Spinraza (Nusinersen):
  • SMN2 geninin daha fazla SMN proteini üretmesini sağlar.
  • Bel bölgesinden (lomber ponksiyon) omuriliğe enjekte edilir.
• Zolgensma (Onasemnogene Abeparvovec):
  • Gen terapisi ile eksik SMN1 genini yerine koyar.
  • Tek seferlik intravenöz (damardan) infüzyon ile uygulanır.
  • 2 yaş altındaki SMA Tip 1 hastaları için uygundur.
• Risdiplam (Evrysdi):
  • Ağızdan alınan ilk SMA ilacıdır.
  • SMN2 genini aktive ederek SMN proteini üretimini artırır.

2. Destekleyici Tedaviler

• Fizyoterapi ve rehabilitasyon: Kas gücünü korumak için egzersizler yapılır.
• Solunum desteği: Non-invaziv ventilasyon (BiPAP) veya mekanik ventilasyon gerekebilir.
• Ortez ve destekleyici cihazlar: Skolyoz gelişimini önlemek için.
• Beslenme desteği: Yutma güçlüğü olan hastalarda PEG tüpü ile beslenme sağlanabilir.

Sonuç

Spinal Müsküler Atrofi, genetik bir nöromüsküler hastalık olup, motor nöronların kaybına bağlı olarak kas zayıflığı ve hareket kaybına neden olur. SMA’nın şiddeti ve başlangıç yaşı, hastalığın tipine göre değişir. Genetik tedaviler (Spinraza, Zolgensma, Risdiplam), SMA’nın ilerleyişini yavaşlatmak ve hastaların yaşam süresini uzatmak için büyük umut vaat etmektedir.

Erken teşhis ve tedavi, SMA’lı bireylerin yaşam kalitesini önemli ölçüde artırabilir.