Ticari İşletme Devri ve Hukuki Aşamalar

Ticari işletme devri, Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve Borçlar Kanunu çerçevesinde düzenlenmiş karma nitelikli bir işlemdir. Bir ticari işletmenin bütünlüğü içinde devri; malvarlığının, müşteri çevresinin, marka değerinin ve işletmeye ait hak ve yükümlülüklerin bir bütün olarak başka bir kişiye aktarılmasını ifade eder. Uygulamada şirket birleşmeleri, malvarlığı satışları, iflas ve konkordato süreçleri gibi farklı senaryolarda ticari işletme devri söz konusu olabilir.

Bu yazıda, ticari işletme devrinin tanımı, hukuki dayanakları, kapsamı ve aşamaları sistematik biçimde incelenecektir.

Ticari İşletme Nedir?

Türk Ticaret Kanunu m.11 uyarınca ticari işletme; “esnaf işletmesi düzeyini aşan, bağımsız faaliyet gösteren, gelir sağlama amacı güden ve bir ticari organizasyon oluşturan işletme” olarak tanımlanır. Bu bağlamda ticari işletme sadece fiziki varlıklardan değil, aynı zamanda müşteriler, ticaret unvanı, marka, lisans gibi soyut unsurlardan da oluşur.

Ticari İşletme Devri Nedir?

Ticari işletme devri, işletmenin aktif ve pasif tüm unsurlarıyla birlikte tek bir sözleşme kapsamında bir başkasına geçmesi sürecidir. Devir işlemi, Türk Borçlar Kanunu (TBK) m.202, TTK m.11 ve devamı ile 6762 sayılı önceki TTK m.11 ve 133-137 çerçevesinde düzenlenmiştir.

Devrin Hukuki Niteliği

Ticari işletme devri;

• Ayni ve şahsi hakları kapsar.
• Sözleşmeye dayalı bir işlemdir.
• Tescil ve ilanla üçüncü kişilere karşı hüküm doğurur.

Bu yönüyle işletme devri; satış, bağış, trampa gibi işlemlerle yapılabileceği gibi, şirket birleşmesi ya da malvarlığı aktarımı şeklinde de gerçekleşebilir.

Ticari İşletme Devrinin Kapsamı

Ticari işletme devri aşağıdaki unsurları kapsar:

• Ticaret unvanı ve işletme adı
• Markalar, patentler, lisanslar, endüstriyel tasarımlar
• Müşteri çevresi ve ticari itibarı (şirketin “know-how” ve “goodwill” değeri)
• Stoklar, demirbaşlar, taşınır ve taşınmazlar
• Devredilen borç ve alacaklar (TBK m.202 kapsamında)
• Personel sözleşmeleri (İK hükümleri gereği personelin iş sözleşmesiyle birlikte devri)

Ticari İşletme Devri Aşamaları

1. Hazırlık ve Değerlendirme Süreci

• Devir konusu ticari işletmenin hukuki, finansal ve vergisel durumunun analizi yapılır (due diligence).
• Devrin kapsamı (aktif-pasif unsurlar, borçlar, sözleşmeler) belirlenir.
• Taraflar arası mutabakat protokolü (LOI – letter of intent) düzenlenebilir.

2. Sözleşmenin Hazırlanması

• Devir sözleşmesi yazılı şekilde yapılmalıdır (TBK m.237/2).
• Devir sözleşmesinde: işletmenin unvanı, adresi, devrin kapsamı, fiyat, ödeme şekli ve borçların devri açıkça belirtilmelidir.
• Marka, patent gibi fikri hakların devri ayrı hükümlerle güvence altına alınmalıdır.

3. İlgili Kurum ve Kuruluşlara Bildirim

• Vergi dairesine, SGK’ya, ticaret odasına bildirimler yapılır.
• Mevcut personel için İş Kanunu uyarınca çalışanlara yazılı bildirim yapılmalıdır.

4. Ticaret Siciline Tescil ve İlan

• Ticari işletmenin devri, ticaret sicilinde tescil ve ilan edilmek zorundadır.
• Tescil ve ilan, devrin üçüncü kişilere karşı hüküm doğurması açısından zorunludur.
• Tescil tarihinden itibaren 10 gün içinde Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan edilmelidir.

5. Mali ve Vergisel Yükümlülükler

• Devir işlemi nedeniyle katma değer vergisi (KDV), damga vergisi, harç ve masraf yükümlülükleri doğabilir.
• TBK m.202 kapsamında, borçların devri durumunda alacaklıların rızası aranır; aksi halde alacaklıya bildirim yapılmalı veya resmi ilanla duyurulmalıdır.

Borç ve Alacakların Durumu

• Ticari işletme devrinde, devredenin borçlarından devralan da müştereken ve müteselsilen sorumlu olur (TBK m.202).
• Bu sorumluluk, devralanın devralınan işletmede devam etmesi durumunda ortaya çıkar.
• Borçluların açık onayı alınmadıkça alacaklar devralana geçmez; ancak ticari defterler ve kayıtlar delil niteliğindedir.

İş Sözleşmeleri ve Personel Devri

• İş Kanunu m.6 uyarınca işletme devri durumunda iş sözleşmeleri aynı şartlarla yeni işverene geçer.
• Çalışanların kıdem ve yıllık izin hakları korunur.
• İşverenin değişmesi, iş sözleşmesinin feshi için haklı sebep sayılmaz.

Rekabet Yasağı ve Marka Devri

• Ticaret unvanı, müşteri çevresi ve marka devri durumunda, rekabet yasağı düzenlenebilir.
• Rekabet yasağı süresi en fazla 2 yıl olabilir ve makul coğrafi sınırlar çerçevesinde geçerlidir (TTK m.123).

Özetle

Ticari işletme devri; sadece bir malvarlığı satışı değil, aynı zamanda işletmenin itibarını, organizasyon yapısını ve müşteri ilişkilerini içeren çok boyutlu bir işlemdir. Bu sürecin eksiksiz yürütülmesi; şirketin sürdürülebilirliği, tarafların haklarının korunması ve ileride doğabilecek uyuşmazlıkların önlenmesi açısından kritik önemdedir. Sözleşmesel, tescil, vergisel ve iş hukuku boyutları olan bu süreçte uzman danışmanlık almak hayati önem taşır.

Anahtar Kelimeler: ticari işletme devri, TTK işletme tanımı, TBK m.202, şirket birleşmesi, tescil ilan, işletme alım satımı, işletme borçları, marka devri, personel devri, rekabet yasağı