Tübüler Reabsorpsiyon ve Sekresyon Mekanizmaları

Böbrek Tübül Sistemi: Genel Bakış

Glomerüler filtrasyonla Bowman kapsülüne geçen sıvının, %99’u renal tübül sisteminde geri emilir. Bu geri emilim (reabsorpsiyon) ve madde atılımı (sekresyon) süreçleri, sıvı-elektrolit dengesinin sağlanmasında kritik rol oynar.
Tübül sistemi; proksimal tübül, Henle kulpu, distal tübül ve toplayıcı kanallardan oluşur. Her segment, özgün transport proteinleri ve taşıma mekanizmaları ile donatılmıştır.

Proksimal Tübül: Reabsorpsiyonun Ana Merkezi

Filtratın yaklaşık %65–70’i burada geri emilir. Hücreler fırçamsı kenar (mikrovillus) yapısına sahiptir.

Geri Emilimi Sağlanan Maddeler:

Sodyum (Na⁺): Aktif transport ile emilir. Sodyum-potasyum ATPaz pompası temel mekanizmadır.
Su (H₂O): Osmotik denge ile pasif olarak Na⁺’u takip eder (izoozmotik reabsorpsiyon).
Glukoz ve amino asitler: SGLT (Sodium-Glucose Transporter) üzerinden Na⁺ ile birlikte taşınır.
Bikarbonat (HCO₃⁻): Karbonik anhidraz enzimi ile dönüşüme uğrayarak geri emilir.

Sekresyon Mekanizmaları:

Organik anyonlar ve katyonlar: İlaç metabolitleri, kreatinin gibi maddeler proksimal tübülde aktif olarak sekrete edilir.

Henle Kulpu: Konsantrasyonun Ayar Noktası

Henle kulpunun iniş kolu suya geçirgendir, fakat sodyuma geçirgen değildir.
Çıkış kolu ise suya geçirgen değildir, aktif sodyum, potasyum ve klor taşıması yapar. Bu asimetrik yapı, karşı akım çoğaltıcı mekanizma ile medullada hiperozmotik bir ortam oluşturur.

Na⁺–K⁺–2Cl⁻ (NKCC2) pompası: Kalın çıkan kolun en önemli taşıyıcısıdır.
Bu segmentte diüretik ilaçlar (furosemid) etkilidir.

Distal Tübül: İnce Ayar ve Hormonel Etki

Bu bölgede Na⁺ ve Cl⁻ aktif olarak reabsorbe edilir.

Na⁺–Cl⁻ kotransportörü: Talidomide ve tiyazid grubu diüretiklerin hedefidir.
Kalsiyum reabsorpsiyonu: Parathormon (PTH) tarafından uyarılır.

Toplayıcı Kanal: Hormon Kontrollü Reabsorpsiyon

Son aşamada vücut gereksinimlerine göre reabsorpsiyon oranı belirlenir.

Etkili Hormonlar:

Aldosteron: Prensipal hücrelerde Na⁺ reabsorpsiyonunu ve K⁺ sekresyonunu artırır.
ADH (Vazopressin): Su geçirgenliğini artırarak suyun geri emilmesini sağlar. AQP2 (akuaporin-2) kanalları eksprese edilir.

Sekresyon:

H⁺ iyonu: İnterkale hücreler ile aktif olarak sekrete edilir. Bu mekanizma asid-baz dengesinin korunmasında önemlidir.
Potasyum (K⁺): Na⁺ reabsorpsiyonuna bağlı olarak potasyum sekrete edilir.

Tübüler Taşıma Mekanizmaları

Pasif Transport

Konsantrasyon gradyentiyle gerçekleşir.
Örneğin: Su, üre, klor.

Aktif Transport

ATP gereklidir.
Örneğin: Na⁺–K⁺ ATPaz, SGLT, H⁺-ATPaz

Sekonder Aktif Transport

Bir iyonun gradyentiyle başka bir maddenin taşınması.
Örneğin: Glukoz ve amino asit taşınması (Na⁺ bağımlı)

Endositoz

Düşük miktarda proteinler, özellikle proksimal tübülde endositozla geri emilir.

Klinik Önemi ve Patolojik Durumlar

Renal Tübüler Asidoz (RTA)

Tübüler H⁺ sekresyonunda bozukluk.
Tip 1: Distal RTA – H⁺ atılımı bozuk.
Tip 2: Proksimal RTA – Bikarbonat geri emilimi bozuk.

Fanconi Sendromu

Proksimal tübül disfonksiyonu.
Glukozüri, aminoasitüri, fosfatüri ve bikarbonat kaybı görülür.

Diabetes İnsipidus

Santral form: ADH üretimi eksikliği.
Nefrojenik form: Toplayıcı kanallar ADH’ye yanıtsızdır.

Özetle

Tübüler reabsorpsiyon ve sekresyon, böbreklerin iç ortam dengesini sağlama görevini yerine getirdiği karmaşık ve ince ayarlı mekanizmalardır. Segmentler arası fonksiyon farklılıkları sayesinde su, elektrolit, asit-baz ve metabolit dengesi hassas şekilde korunur. Bu sistemlerdeki bozukluklar, hem sıvı-elektrolit dengesizliklerine hem de asid-baz bozukluklarına yol açabilir. Klinik değerlendirme, bu fizyolojik süreçlerin doğru anlaşılmasına dayanır.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Bir uzman hekime veya doktorunuza danışmadan hareket etmeyiniz.

Anahtar Kelimeler: tübüler reabsorpsiyon, sekresyon mekanizmaları, proksimal tübül, Henle kulpu, distal tübül, toplayıcı kanal, sodyum emilimi, potasyum atılımı, ADH, aldosteron, renal tübüler asidoz, Fanconi sendromu