Uluslararası Ceza Mahkemesi Ve Yetki Alanları
Uluslararası Ceza Mahkemesi (International Criminal Court – ICC), insanlığa karşı işlenen en ağır suçları kovuşturmak amacıyla kurulmuş daimi ve bağımsız bir yargı organıdır. 1 Temmuz 2002 tarihinde yürürlüğe giren Roma Statüsü ile kurulan bu mahkeme, bireylerin sorumluluğuna odaklanarak savaş suçları, insanlığa karşı suçlar, soykırım ve saldırı suçlarını soruşturma ve yargılama yetkisine sahiptir. Mahkemenin amacı, uluslararası barış ve güvenliği sağlamak ve ciddi insan hakları ihlallerine karşı cezasızlıkla mücadele etmektir.
Roma Statüsü ve Kuruluş Süreci
Uluslararası Ceza Mahkemesi, 1998 yılında kabul edilen Roma Statüsü adlı kurucu antlaşma ile oluşturulmuştur. Statü, 60 ülkenin onayı ile 1 Temmuz 2002’de yürürlüğe girmiştir. Mahkemenin merkezi, Hollanda’nın Lahey şehrindedir.
Roma Statüsü, Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin:
- Kurumsal yapısını
- Yargılama usullerini
- Suç tanımlarını
- Yetki ve yargı kurallarını
detaylı şekilde düzenlemektedir.
Türkiye, Roma Statüsü’nü 2000 yılında imzalamış ancak henüz onaylamamıştır. Bu nedenle Mahkeme’nin yargı yetkisine taraf devlet gibi tabi değildir.
Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Yargı Yetkisi
1. Zamana Göre Yetki (Temporal Jurisdiction)
Mahkeme, yalnızca Roma Statüsü’nün yürürlüğe girdiği 1 Temmuz 2002 sonrası işlenen suçları inceleyebilir.
2. Kişi Bakımından Yetki (Personal Jurisdiction)
Mahkeme, bireyleri yargılar. Devletleri veya örgütleri değil, yalnızca bireyleri cezai sorumluluk açısından değerlendirir. Devlet başkanları, ordu komutanları veya kamu görevlileri dahil herkes bu yetki kapsamındadır.
3. Yer Bakımından Yetki (Territorial Jurisdiction)
Suçun işlendiği yerin:
- Roma Statüsü’ne taraf bir ülke olması,
- Ya da suçun failinin vatandaşı olduğu ülkenin taraf olması gerekir.
Ayrıca BM Güvenlik Konseyi, taraf olmayan devletlerdeki olayları da Mahkeme’nin önüne getirebilir (örneğin Sudan ve Libya örnekleri).
4. Konu Bakımından Yetki (Subject Matter Jurisdiction)
Uluslararası Ceza Mahkemesi yalnızca dört temel suç türü hakkında yargılama yapabilir:
a. Soykırım Suçu (Genocide)
Bir ulusal, etnik, ırksal ya da dini grubu tamamen ya da kısmen yok etme niyetiyle işlenen eylemler (öldürme, ağır zarar verme vb.).
b. İnsanlığa Karşı Suçlar (Crimes Against Humanity)
Sistematik veya yaygın biçimde sivillere yönelik saldırılar (öldürme, sürgün, işkence, cinsel şiddet, zorla kaybetme vb.).
c. Savaş Suçları (War Crimes)
Silahlı çatışmalar sırasında Cenevre Sözleşmeleri’ne aykırı davranışlar (esirlere kötü muamele, sivillerin hedef alınması, hastanelerin bombalanması vb.).
d. Saldırı Suçu (Crime of Aggression)
Bir devletin başka bir devlete karşı silahlı güç kullanarak BM Şartı’nı ihlal etmesi. Bu suçun tanımı ve yargılanma yetkisi 2018 yılında aktif hale gelmiştir.
Mahkemeye Başvuru Yolları
- Taraf Devletler Başvurusu: Roma Statüsü’ne taraf herhangi bir devlet, kendi ya da başka bir devlet topraklarında işlenen suçları Mahkeme’ye bildirebilir.
- Başsavcılık Tarafından Re’sen Soruşturma: Başsavcı, yeterli bilgi ve delile dayanarak kendiliğinden soruşturma açabilir (Preliminary Examination süreci sonrasında).
- BM Güvenlik Konseyi Başvurusu: Statüye taraf olmayan ülkelerde işlenen suçlar da Güvenlik Konseyi kararı ile ICC’ye yönlendirilebilir (örneğin Sudan – Darfur).
Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Sınırlamaları
- Yalnızca belirli suç türlerinde yargı yetkisine sahiptir.
- Geriye yürümez; sadece Roma Statüsü yürürlüğe girdikten sonra işlenen suçlara bakar.
- Yargı yetkisi taraf devletlerle sınırlıdır; taraf olmayan ülkelerle ilgili yalnızca özel durumlarda yetkilidir.
- Uygulama gücü sınırlıdır; tutuklama ve delil toplama gibi icra işlemlerinde devlet iş birliğine ihtiyaç duyar.
Türkiye ve Uluslararası Ceza Mahkemesi
Türkiye, Roma Statüsü’nü imzalamış ancak onaylamamıştır. Bu durum, Türkiye’yi hukuken Mahkeme’nin yargı yetkisi dışında bırakır. Türkiye’nin çekinceleri şunlardır:
- Ermeni Soykırımı iddiaları kapsamında mahkumiyet riskleri
- Askeri operasyonlar ve terörle mücadele süreçlerinin soruşturulabileceği endişesi
- Yargı yetkisinin sınırlarının devlet egemenliğini aşabileceği düşüncesi
Ancak Türkiye, Mahkeme’nin yargı ilkelerini ve cezasızlığa karşı tutumunu prensipte desteklediğini zaman zaman belirtmektedir.
Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Uluslararası ceza hukuku, uluslararası yargılama yetkisi veya Roma Statüsü hakkında yorum ya da işlem yapılmadan önce mutlaka uluslararası ceza hukuku alanında uzman bir hukukçuya danışılmalıdır.
Anahtar Kelimeler: uluslararası ceza mahkemesi, ICC, Roma Statüsü, soykırım suçu, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları, saldırı suçu, Lahey, Türkiye ICC, uluslararası ceza hukuku, yargı yetkisi, bireysel sorumluluk, BM Güvenlik Konseyi, cezai adalet, cezasızlıkla mücadele.