Uluslararası Hukukta Devletlerin Egemenlik Hakları

Devletlerin uluslararası sistemdeki en temel özelliği, egemenlik ilkesine sahip olmalarıdır. Egemenlik, hem iç işlerinde bağımsız hareket etme yetkisini hem de dış ilişkilerde başka devletlerle eşit ve özgür ilişkiler kurma yetkisini ifade eder. Uluslararası hukukta egemenlik, devletin ulusal sınırları içindeki tam yetkisiyle birlikte, aynı zamanda diğer devletlerin iç işlerine karışmama ilkesini de kapsar. Egemenlik kavramı, devletin hukuk düzeni içinde varlığını sürdürebilmesi için vazgeçilmez bir temeldir.

Devlet Egemenliğinin Tarihsel Gelişimi

Modern anlamda devlet egemenliği, 1648 Westphalia Antlaşmaları ile ortaya çıkmıştır. Bu antlaşmalar, devletlerin iç işlerine dış müdahaleyi yasaklayan ve her devletin kendi topraklarında mutlak otorite sahibi olduğunu kabul eden bir anlayışı benimsemiştir. Bu anlayış, günümüzde de uluslararası hukukun temel taşlarından biridir.

Egemenlik Hakkının Unsurları

1. Toprak Üzerinde Egemenlik

Devletin kara, deniz ve hava sahası üzerinde münhasır yetki sahibi olmasıdır. Bu yetki;

• Yasa koyma,
• Yargılama yapma,
• Kolluk kuvveti kullanma gibi unsurları içerir.

2. Nüfus Üzerinde Egemenlik

Devletin vatandaşları üzerindeki düzenleme, denetleme ve yaptırım uygulama hakkıdır. Bu hak:

• Vatandaşlık belirleme,
• Ceza hukukunu uygulama,
• Göç politikalarını belirleme gibi alanlarda kullanılır.

3. Dış İlişkilerde Egemenlik

Devletin başka devletlerle serbestçe diplomatik ve ticari ilişki kurma yetkisidir. Bu bağlamda;

• Antlaşma yapabilir,
• Uluslararası örgütlere katılabilir,
• Savaş ilan edebilir ya da barış yapabilir.

Egemenlik ve Uluslararası Hukuk İlişkisi

Devletler uluslararası hukuka tabidir ancak bu, egemenliklerini ortadan kaldırmaz. Tam tersine, egemen devletler kendi iradeleriyle uluslararası yükümlülük altına girerler. Bu yükümlülükler;

• Antlaşmalara taraf olmak,
• İnsan haklarına saygı göstermek,
• Sınır ihlallerinden kaçınmak gibi alanlarda kendini gösterir.

Uluslararası hukukta egemenliğin sınırları, devletin uluslararası sorumluluğunu da belirler. Örneğin;

• Başka bir devlete saldırı, egemenliğin kötüye kullanımıdır.
• Uluslararası çevre hukukunu ihlal eden faaliyetler, egemenlik hakkı çerçevesinde korunmaz.

Egemenlik İlkesinin Sınırları

1. Uluslararası Antlaşmalar

Devletler egemenlik yetkilerinin bir kısmını antlaşmalar yoluyla sınırlayabilir. Örnek: Avrupa Birliği üyeliği.

2. Uluslararası Yargı Yetkisi

Devletler, egemenlik haklarını kullanarak AİHM, UAD veya ICSID gibi uluslararası mahkemelere başvurma veya yetki tanıma hakkına sahiptir. Bu, sınırlı ve rızaya dayalı bir yetki devridir.

3. İnsancıl Müdahale ve Uluslararası Zorunluluklar

Bazı durumlarda uluslararası toplum, bir devletin iç işlerine müdahale hakkını savunabilir. Bu genellikle;

• Soykırım,
• Ağır insan hakları ihlalleri,
• Kitle imha silahlarının yayılması gibi konularda gündeme gelir.

4. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Kararları

Güvenlik Konseyi kararları bağlayıcı nitelikte olup, devletlerin egemenlik yetkilerini sınırlandırabilir. Örneğin ambargo, silah denetimi veya barış gücü gönderilmesi gibi kararlar.

Egemenliğin Modern Yorumu: Sorumluluk İlkesine Dayalı Egemenlik

Son yıllarda uluslararası hukuk doktrininde “koruma sorumluluğu (Responsibility to Protect – R2P)” anlayışı gelişmiştir. Bu anlayışa göre egemenlik sadece bir hak değil, aynı zamanda bir sorumluluktur. Devletler, vatandaşlarının temel haklarını koruyamıyorsa veya bizzat bu hakları ihlal ediyorsa, uluslararası toplum devreye girebilir.

Siber Egemenlik ve Dijital Alanlar

Günümüzde egemenlik tartışmaları dijital alanlara da kaymıştır. Siber saldırılar, veri güvenliği, dijital gözetim ve teknoloji transferi gibi alanlarda devletlerin egemenlik hakları yeniden tanımlanmaktadır. Siber egemenlik, klasik egemenliğin uzantısı olarak görülmekte ve uluslararası hukuk buna dair yeni normlar üretmeye çalışmaktadır.

Türkiye’de Devlet Egemenliği

• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 6. maddesi: “Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir.”
• Uluslararası anlaşmalar, TBMM onayıyla yürürlüğe girer.
• AİHM ve BM mekanizmalarına taraf olunmakla birlikte, Türkiye egemenlik haklarını korumaya özen göstermektedir.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları ve Anayasa Mahkemesi’nin hak ihlali kararları, bu dengenin güncel örnekleridir.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Uluslararası hukukta devlet egemenliğiyle ilgili hukuki değerlendirme ve işlemler için uluslararası kamu hukuku alanında uzman bir hukukçuya danışılmalıdır.

Anahtar Kelimeler: egemenlik hakkı, devlet egemenliği, uluslararası hukuk, Westphalia düzeni, koruma sorumluluğu, dış ilişkilerde egemenlik, Türkiye egemenlik, siber egemenlik, uluslararası antlaşmalar, devlet yetkisi.