Uluslararası Hukukta Devletlerin Veri Koruma Yükümlülükleri

Giriş

Dijitalleşmenin hızla yayılması, devletlerin yalnızca sınırları içindeki bireylerin değil, küresel ölçekte veri akışına katılan bireylerin de kişisel bilgilerinin korunmasına dair sorumluluklarını artırmıştır. Uluslararası hukuk, devletlerin kişisel veri işleme faaliyetlerinde uyması gereken temel ilkeleri belirlemeye başlamış ve özellikle insan hakları ekseninde veri koruma yükümlülüklerini netleştirmiştir. Bu yazı, uluslararası hukukta devletlerin veri koruma yükümlülüklerini hukuki temelleri, bölgesel düzenlemeler, sınır ötesi veri aktarımı ve uluslararası iş birliği perspektifinden ele almaktadır.

Uluslararası İnsan Hakları Hukuku ve Veri Koruma

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), AİHS’nin 8. maddesi kapsamında “özel hayatın korunması” ilkesini geniş yorumlayarak, kişisel verilerin gizliliğini de bu kapsamda değerlendirmektedir. AİHM kararlarına göre devletler, veri koruma alanında hem negatif (müdahale etmeme) hem de pozitif (koruyucu önlemler alma) yükümlülüklere sahiptir.

Birleşmiş Milletler Yaklaşımları

BM İnsan Hakları Konseyi ve BM Özel Raportörleri, dijital çağda mahremiyet hakkının korunmasına yönelik çeşitli raporlar yayımlamıştır. 2021 tarihli BM Genel Kurulu kararı, dijital ortamdaki kişisel verilerin korunmasının temel bir insan hakkı olduğu yönünde güçlü bir beyan içerir.

Uluslararası Anlaşmalar ve Bölgesel Düzenlemeler

1. 108+ Numaralı Sözleşme (Council of Europe)

Avrupa Konseyi’nin 1981 tarihli ve 2018’de revize edilen “Kişisel Verilerin Otomatik İşlenmesine Karşı Bireylerin Korunmasına Dair 108+ Numaralı Sözleşme”si, devletlerarası veri koruma rejimi oluşturmayı hedefleyen en köklü uluslararası belgedir. Sözleşme, sadece Avrupa ülkeleri için değil, imzalayan tüm taraf devletlerde veri koruma standartlarının uyumlaştırılmasını sağlar.

2. Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğü (GDPR)

Her ne kadar doğrudan uluslararası hukuk belgesi sayılmasa da GDPR, AB dışı ülkelerden gelen veri akışlarına yönelik “yeterlilik kararı” sistemi ile dolaylı yoldan küresel ölçekte veri koruma yükümlülüklerini etkiler. GDPR, AB vatandaşlarının verilerini işleyen tüm ülkeler için fiili bir uluslararası standart haline gelmiştir.

Sınır Ötesi Veri Aktarımı ve Devletlerin Yükümlülükleri

Veri koruma hukuku bağlamında devletler, sınır ötesi veri transferleri sırasında kişisel verilerin “eşdeğer koruma” altında olduğundan emin olmakla yükümlüdür. Bu, özellikle dijital hizmet sağlayıcıların veri işleme faaliyetlerinin farklı ülkelerde gerçekleştiği durumlarda kritik önem taşır.

Uluslararası Hukuki Standartlar

• Yeterli Koruma İlkesi: Verinin aktarıldığı ülkede, aktarım yapılan ülkeye benzer düzeyde veri koruma önlemleri bulunmalıdır.
• Sözleşmesel Güvenceler: Çok uluslu şirketler veya devletler arası veri transferinde, uluslararası sözleşmelerle veri güvenliği garanti altına alınmalıdır.
• Gözetim Yetkileri ve Mahremiyet Dengesi: Ulusal güvenlik veya kamu düzeni gerekçesiyle yapılan devlet gözetimi, veri koruma ilkelerine orantılı ve denetlenebilir olmalıdır.

Devletlerin Pozitif Yükümlülükleri

1. Etkin Hukuki Düzenleme

Devletlerin kişisel verilerin korunmasına ilişkin açık, şeffaf ve uygulanabilir yasal çerçeveler oluşturması gerekir. Bu çerçeveler, veri işleyen her türlü kamu ve özel kurumun yükümlülüklerini net biçimde belirlemelidir.

2. Bağımsız Denetim Kurumları

Devletlerin, kişisel veri ihlallerine karşı denetim sağlayabilecek bağımsız ve etkili veri koruma otoriteleri kurma yükümlülüğü vardır. Bu kurumların uluslararası standartlara uygun çalışması beklenir.

3. Etkin Başvuru ve Tazmin Mekanizmaları

Veri sahiplerinin haklarını ihlal eden uygulamalara karşı etkin şekilde başvuru yapabileceği, hızlı ve adil çözüm yollarının oluşturulması da devlet sorumluluğundadır.

Uluslararası İş Birliği ve Veri Güvenliği

Devletler arası veri paylaşımında güvenli ve insan haklarına uygun altyapıların oluşturulması gerekir. Uluslararası hukukta özellikle siber suçlarla mücadele, terörizmle ilgili istihbarat paylaşımı gibi alanlarda kişisel veri güvenliği ve mahremiyet dengesinin sağlanması giderek önem kazanmaktadır.

Özetle

Uluslararası hukukta devletlerin veri koruma yükümlülükleri, insan hakları temelli bir perspektiften şekillenmekte ve giderek artan dijitalleşme karşısında daha da önem kazanmaktadır. Gerek uluslararası sözleşmeler gerekse bölgesel düzenlemeler, devletlere kişisel verilerin işlenmesi, aktarılması ve denetlenmesi konularında ciddi sorumluluklar yüklemektedir. Etkin yasa düzenlemeleri, bağımsız denetim mekanizmaları ve uluslararası iş birliği, bu yükümlülüklerin yerine getirilmesinde temel yapı taşlarıdır.

Anahtar Kelimeler: uluslararası hukuk, veri koruma, kişisel veriler, sınır ötesi veri aktarımı, GDPR, 108+ Sözleşmesi, devlet sorumluluğu, insan hakları, veri güvenliği, mahremiyet hakkı

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Bir uzman hekime veya doktorunuza danışmadan hareket etmeyiniz.