Uluslararası Ticari Sözleşmelerin İhlali ve Hukuksal Süreçler

Uluslararası Ticari Sözleşmelerin İhlali ve Hukuksal Süreçler

Uluslararası ticari sözleşmeler, farklı ülkelerdeki taraflar arasında mal ve hizmet alım-satımı, yatırım, distribütörlük, lisanslama, taşımacılık gibi ticari ilişkileri düzenleyen temel belgelerdir. Bu sözleşmelerin ihlali, sadece tarafları değil, aynı zamanda ülkeler arası ticari ilişkileri, piyasa güvenini ve küresel ekonomik dengeyi etkileyebilir. Bu nedenle uluslararası hukukun önemli bir alanı, bu tür ihlallere ilişkin hukuksal süreçlerin düzenlenmesine odaklanır.

Uluslararası Ticari Sözleşme Nedir?

Uluslararası ticari sözleşme, tarafların en az birinin yerleşik olduğu ülke dışında faaliyet gösterdiği, sınır ötesi nitelik taşıyan sözleşmelerdir. Bu sözleşmelerde:

• Tarafların uyacağı hukuk sistemi (uygulanacak hukuk),
• Uyuşmazlık çözüm yöntemi (tahkim mi, devlet yargısı mı),
• Sözleşme dili ve yetkili mahkeme gibi kritik unsurlar açıkça belirtilmelidir.

Sözleşme İhlali Türleri

1. Esaslı İhlal (Fundamental Breach)

Taraflardan birinin sözleşmeyi yerine getirmemesi, diğer tarafın sözleşmeden beklediği temel amacı ortadan kaldırıyorsa, bu esaslı bir ihlaldir. Örnek: Teslim edilen ürünün kullanılmaz halde olması.

2. Kısmi İhlal

Sözleşmenin sadece belirli bir hükmünün ihlal edilmesi durumudur. Genellikle tazminatla telafi edilebilir.

3. Gecikmeli İfa

Taahhüt edilen sürede ifanın gerçekleşmemesi, sözleşme ihlali sayılabilir. Teslim tarihi kritikse bu durum esaslı ihlale dönüşebilir.

Hukuksal Süreçler

1. Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi

Sözleşmede belirtilmemişse, uluslararası özel hukuk kuralları (örneğin Roma I Tüzüğü, Türk Milletlerarası Özel Hukuk Kanunu) hangi ülke hukukunun uygulanacağını belirler.

2. Uyuşmazlık Çözüm Yolları

a. Tahkim

• En çok tercih edilen yöntemdir.
• ICC (Milletlerarası Ticaret Odası), ICSID, LCIA, UNCITRAL gibi kurumlar aracılığıyla yürütülür.
• Hızlı, gizli ve uzmanlık esasına dayanır.
• Kararlar, New York Konvansiyonu kapsamında 170’ten fazla ülkede tanınır ve icra edilebilir.

b. Devlet Yargısı

• Tarafların açıkça belirttiği ülke mahkemeleri yetkili olur.
• Genellikle daha yavaş, karmaşık ve yüksek maliyetlidir.
• Kararların uluslararası alanda tanınması ve icrası zordur.

c. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları (ADR)

• Arabuluculuk ve uzlaştırma gibi yöntemler, özellikle ticari ilişkilerin korunması açısından tercih edilir.

Sözleşme İhlalinde Başvurulabilecek Hukuki Yollar

1. İfanın Talep Edilmesi

Taraf, sözleşmenin ihlal edilen kısmının ifasını isteyebilir (özellikle mal tesliminde).

2. Tazminat

İhlal nedeniyle doğan maddi zararların telafisi talep edilebilir. Ticari sözleşmelerde genellikle tazminat miktarları önceden belirlenmiştir.

3. Sözleşmenin Feshi

Esaslı ihlallerde sözleşme tek taraflı olarak feshedilebilir. Ancak bu hak sözleşmede açıkça tanımlanmalı ya da uygulanacak hukuka uygun olmalıdır.

4. Faiz ve Gecikme Bedelleri

Zararın yanı sıra, geciken ödeme ya da ifa için faiz talep edilebilir.

Uluslararası Sözleşme Hukukunda Temel Metinler

• CISG (Viyana Satım Sözleşmesi)
  1980 tarihli BM Sözleşmesi, malların uluslararası satımına uygulanır. Türkiye de tarafıdır.
  Taraflar aksi kararlaştırmadıkça CISG otomatik olarak uygulanır.
• UNIDROIT İlkeleri
  Yumuşak hukuk (soft law) niteliğindedir. Özellikle tahkim süreçlerinde yol gösterici olarak kullanılır.
• New York Konvansiyonu (1958)
  Uluslararası tahkim kararlarının tanınmasını ve icrasını düzenler.

Riskleri Azaltmak İçin Öneriler

• Sözleşmede açık, detaylı ve çok dilli düzenleme yapılmalıdır.
• Uygulanacak hukuk ve yetkili yargı/tahkim merkezi önceden belirlenmelidir.
• Mücbir sebep, sözleşmenin feshi ve ihlallerde uygulanacak yaptırımlar detaylandırılmalıdır.
• Ödeme ve teslimat sistemleri net olmalıdır.
• Uyuşmazlık halinde dostane çözüm yöntemlerine öncelik tanınmalıdır.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Uluslararası ticari sözleşme uyuşmazlıklarında yasal sürecin yönetimi ve hak kaybı yaşamamak için mutlaka uluslararası sözleşmeler hukuku ve tahkim konusunda uzman bir hukuk danışmanına başvurulmalıdır.

Anahtar Kelimeler: uluslararası ticaret hukuku, sözleşme ihlali, tahkim, cisg, new york sözleşmesi, ticari uyuşmazlık, uluslararası sözleşmeler, ifa, tazminat, yetkili mahkeme, uygulanacak hukuk