Üniversitelerin İcadı ve İlk Üniversitenin Kuruluşu
Giriş
Üniversiteler, insanlık tarihinin en önemli eğitim kurumları arasında yer almaktadır. Bilginin sistematik bir şekilde aktarılması amacıyla ortaya çıkan üniversiteler, bilimsel araştırmaların merkezi olmuş ve medeniyetin gelişmesine büyük katkılar sağlamıştır. Peki, ilk üniversite ne zaman, nerede ve kim tarafından kuruldu?
1. Üniversitenin Kökenleri: Antik Dönemden Orta Çağ’a
Üniversite kavramı, modern anlamda Orta Çağ Avrupa’sında şekillenmiş olsa da, Antik Yunan, Roma, Hint ve İslam dünyasında üniversite benzeri kurumlar daha önce mevcuttu.
- Antik Yunan’da Platon’un Akademisi (M.Ö. 387) ve Aristoteles’in Lykeion’u (M.Ö. 335), felsefe ve bilim öğretimi yapılan erken dönem akademik kurumlar arasında yer alıyordu.
- Antik Roma’da ise Augustinian ve Stoacı okullar, bilim ve hukuk eğitimi veriyordu.
- Hindistan’da Nalanda Üniversitesi (M.S. 427), Budist eğitim merkezi olarak dünyadaki en eski eğitim kurumlarından biri olarak kabul edilir.
- İslam dünyasında Beyt’ül Hikme (8. yüzyıl, Bağdat) ve Kurtuba Medresesi (9. yüzyıl, Endülüs), bilimsel çalışmaların yapıldığı önemli merkezlerdi.
Ancak, bu kurumlar modern anlamda üniversite statüsünde değil, daha çok akademi veya yükseköğretim merkezleri olarak kabul edilir.
2. Dünyanın İlk Modern Üniversitesi
Bugün modern anlamda ilk üniversite olarak kabul edilen kurum 859 yılında Fas’ın Fes şehrinde kurulan Karaviyyin Üniversitesi’dir.
Karaviyyin Üniversitesi (859, Fas)
- Kurucusu: Fatıma el-Fihri
- Konumu: Fes, Fas
- Özelliği: Dünyanın en eski sürekli eğitim veren üniversitesi olarak UNESCO ve Guinness Rekorlar Kitabı tarafından kabul edilmiştir.
- Eğitim Alanları: İslam hukuku, astronomi, tıp, matematik ve dilbilim gibi alanlarda dersler verilmiştir.
Bu üniversite hem medrese hem de modern üniversitenin ilk örneği olarak kabul edilir.
3. Avrupa’da İlk Üniversiteler
Avrupa’da modern anlamda ilk üniversiteler 11. ve 12. yüzyılda kurulmuştur.
Bolonya Üniversitesi (1088, İtalya)
- Kurucusu: İtalyan hukukçular
- Özelliği: Avrupa’daki ilk resmi üniversite olarak kabul edilir.
- Eğitim Alanları: Hukuk, felsefe, teoloji ve tıp.
Paris Üniversitesi (1150, Fransa)
- Kurucusu: Katolik Kilisesi
- Özelliği: Sorbonne adıyla bilinir, Avrupa’nın en etkili eğitim kurumlarından biridir.
- Eğitim Alanları: Teoloji, sanat, felsefe ve hukuk.
Oxford Üniversitesi (1096, İngiltere)
- Kurucusu: Bilinmiyor, ancak 12. yüzyılda resmiyet kazanmıştır.
- Özelliği: İngiltere’nin en eski üniversitesi ve günümüzde dünya çapında saygın bir eğitim kurumu.
4. Osmanlı’da Üniversite Benzeri Kurumlar
Osmanlı Devleti’nde modern anlamda bir üniversite 19. yüzyıla kadar kurulmamakla birlikte, medreseler yükseköğrenim kurumu olarak görev yapmıştır.
- İlk Osmanlı medresesi (1331, İznik) Orhan Gazi tarafından kurulmuştur.
- Darülfünun (1863), Osmanlı’da modern üniversite olarak kabul edilir.
Sonuç
- Dünyanın ilk üniversitesi olarak 859 yılında Fas’ta kurulan Karaviyyin Üniversitesi kabul edilir.
- Avrupa’da ilk modern üniversite ise 1088 yılında kurulan Bolonya Üniversitesi’dir.
- İslam dünyasında ve Hindistan’da da üniversite benzeri kurumlar bulunmaktaydı.
Üniversiteler, tarih boyunca bilginin korunması ve aktarılmasında büyük rol oynayarak modern medeniyetin temel taşlarından biri olmuştur.