Üriner Sistem Tüberkülozu: Klinik Nadirlik ve Tanısal Güçlükler

Giriş

Üriner sistem tüberkülozu (ÜSTB), Mycobacterium tuberculosis’in böbrek, üreter, mesane ve nadiren üretrayı tutmasıyla ortaya çıkan ekstrapulmoner tüberküloz biçimidir. Genellikle akciğer tüberkülozunu takiben gelişir ve sıklıkla asemptomatik ya da atipik klinik bulgularla seyrettiği için tanısı gecikebilir. Gelişmiş ülkelerde nadir görülmesine rağmen, gelişmekte olan toplumlarda hâlâ önemli bir morbidite nedenidir.

Epidemiyoloji ve Patogenez

Üriner sistem tüberkülozu, tüm tüberküloz olgularının yaklaşık %2-10’unu oluşturur.
Genellikle akciğer tüberkülozunu takiben 5-15 yıl sonra ortaya çıkar.
Bakteriler, akciğerden hematojen yayılım ile böbreğe ulaşır.
Böbrek hastalığın en sık tutulduğu organdır; ardından üreter, mesane ve üretra etkilenebilir.
Granülomatöz inflamasyon, kazeifikasyon ve fibrozis gibi klasik tüberküloz lezyonları üriner sistemde deformasyon ve darlıklara neden olabilir.

Klinik Bulgular

ÜSTB, semptomatik hale gelene kadar yıllarca sessiz kalabilir. Klinik belirtiler genellikle spesifik olmayan idrar yolu enfeksiyonu (İYE) bulguları şeklindedir:

İdrar yaparken yanma ve sık idrara çıkma
Steril piyüri (kültürde üreme olmadan lökosit varlığı)
İntermittan hematüri (özellikle mesane tutulumu varsa)
Flank ağrısı (böbrek tutulumu)
Gece terlemeleri, subfebril ateş, kilo kaybı gibi sistemik belirtiler
İlerlemiş olgularda idrar akımında azalma, üretral darlık, hidronefroz gibi komplikasyonlar

Tanısal Güçlükler ve Yaklaşımlar

1. Laboratuvar Testleri

İdrar mikroskobisi: Steril piyüri tüberkülozu düşündürmelidir.
Üç ardışık sabah idrarında aside dirençli basil (ARB) boyaması: Sensitivitesi düşüktür (%30-40).
Kültür: Lowenstein-Jensen besiyerinde Mycobacterium tuberculosis üretimi tanı koydurucudur; sonuçlar 4-8 hafta alabilir.
PCR (polimeraz zincir reaksiyonu): Erken tanı için hızlı ve yüksek duyarlılıklı bir testtir.

2. Radyolojik İncelemeler

İntravenöz pyelografi (IVP): Klasik bulgular arasında “kontraktil mesane”, “kalsifiye böbrek” ve “üreter darlıkları” yer alır.
BT ürografi: Granülomlar, parankimal harabiyet, üreter dilatasyonu veya mesane küçülmesi gibi bulguları gösterebilir.
USG: Hidronefroz veya kistik lezyonlar için faydalıdır.

3. Sistoskopi ve Biyopsi

Mesane tutulumu varsa sistoskopik inceleme ve biyopsi gerekebilir.
Tüberküloza özgü granülomatöz lezyonlar histopatolojide tanı koydurucudur.

Ayırıcı Tanı

Kronik bakteriyel İYE
Ürolojik tümörler
İnterstisyel sistit
Non-spesifik granülomatöz enfeksiyonlar
Ürolitiazis (böbrek taşı hastalığı)

Tedavi

1. Medikal Tedavi

Standart antitüberküloz tedavi (ATT) şeması kullanılır:
- İlk 2 ay: İzoniazid (INH), Rifampisin (RIF), Pirazinamid (PZA), Etambutol (EMB)
- Devam 4 ay: INH + RIF
Toplam tedavi süresi genellikle 6-9 ay arasında değişir, komplikasyon varsa 12 aya kadar uzatılabilir.

2. Cerrahi Müdahaleler

Medikal tedaviye rağmen anatomik deformiteler gelişirse cerrahi gerekebilir:
- Nefrektomi: Fonksiyon kaybı olan böbreklerde
- Üreteropelvik anastomoz: Üreter darlıklarında
- Mesane augmentasyonu: Küçülmüş mesane kapasitesinde
- Üretra rekonstrüksiyonu: Darlık durumlarında

Komplikasyonlar

Üreter darlığı
Mesane kontraktürü
Böbrek fonksiyon kaybı
Kronik piyelonefrit
Renal amiloidoz (uzun süreli hastalıkta)

Özetle

Üriner sistem tüberkülozu, tanısı zor, sinsi seyirli ve nadir görülen bir ekstrapulmoner tüberküloz formudur. Klinik olarak non-spesifik bulgularla seyrettiği için gecikmiş tanı sık görülür. Steril piyüri varlığında ÜSTB akla gelmelidir. Kesin tanı için ARB boyaması, kültür ve moleküler testler bir arada değerlendirilmelidir. Erken dönemde uygun antitüberküloz tedavi ile başarılı sonuçlar elde edilirken, ileri olgularda cerrahi müdahale gerekebilir.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Bir uzman hekime veya doktorunuza danışmadan hareket etmeyiniz.

Anahtar Kelimeler: üriner sistem tüberkülozu, ekstrapulmoner tüberküloz, steril piyüri, idrar yolu enfeksiyonu, renal tüberküloz, antitüberküloz tedavi, mesane tüberkülozu, ARB, PCR idrar tüberkülozu