Uyurgezerlik: Neden Olur Ve Ne Yapmalısınız?

Uyurgezerlik Nedir?

Uyurgezerlik (somnambulizm), bireyin uyku sırasında yataktan kalkarak bilinçsizce hareket etmesiyle karakterize edilen bir parasomnia türüdür. Genellikle Non-REM uykusunun derin evresinde (N3) ortaya çıkar ve kişi bu süreçte bilinçsiz, çevreye yanıt vermeyen ancak motor açıdan aktif bir hâlde olur.

Çocukluk çağında daha yaygın görülse de, erişkinlerde devam etmesi nörolojik ve psikiyatrik hastalıklar açısından araştırma gerektirir.

Uyurgezerliğin Nörofizyolojik Temeli

Uyurgezerlik sırasında kortikal uyanıklık sistemleri kısmen baskılanmış, fakat motor yollar ve refleks yanıt sistemleri aktif hâlde kalır. Bu durum, uyanıklık ve uyku durumlarının sınırlarının bozulduğu karma bir bilinç hâli olarak değerlendirilir.

Uyurgezerlik Neden Olur?

1. Genetik Yatkınlık

• Birinci derece akrabalarda uyurgezerlik öyküsü varsa risk 10 kata kadar artar.

2. Uyku Yoksunluğu

• Derin uyku süresi arttıkça, uyurgezerlik atağı tetiklenebilir.

3. Stres ve Anksiyete

• Özellikle çocuk ve ergenlerde yoğun psikolojik stres uyurgezerlik ataklarını başlatabilir.

4. Ateşli Hastalıklar

• Enfeksiyon hastalıklarına bağlı ateş, derin uykuya geçişi hızlandırarak tetikleyici olabilir.

5. Alkol ve İlaç Kullanımı

• Özellikle hipnotikler, antipsikotikler, benzodiazepinler gibi ilaçlar nörolojik eşikleri etkileyebilir.

6. Uyku Apnesi ve Reflü

• Gece boyunca sık uyanmalara neden olan bu hastalıklar, uyku bütünlüğünü bozarak ataklara zemin hazırlar.

7. Nörolojik Bozukluklar

• Epilepsi, Parkinson hastalığı ve demans gibi durumlarda erişkin uyurgezerlik görülebilir.

Uyurgezerlik Belirtileri

• Gece uykudan kalkıp yürüme, konuşma veya nesneleri taşıma
• Gözlerin açık fakat donuk bakışlı olması
• Çevresel uyaranlara yanıt vermeme
• Uyanınca olayları hatırlamama (amnezi)
• Kaza ve yaralanma riski

Tanı Nasıl Konur?

• Klinik öykü ve gözlem tanının temelini oluşturur.
• Polisomnografi (PSG): Uyurgezerliği diğer parasomnilerden (REM davranış bozukluğu, gece terörü) ayırt etmek için yapılabilir.
• Video EEG: Özellikle epilepsiyle ayırıcı tanı için önemlidir.
• Uyku günlüğü ve eşlikçi hastalıkların değerlendirilmesi gerekir.

Ne Yapmalısınız? (Tedavi ve Güvenlik Önlemleri)

1. Güvenlik Önlemleri

• Uyurgezer bireyin odasında kesici, delici eşya bulunmamalı.
• Kapı ve pencere kilitleri kontrol altına alınmalı.
• Yatak zemine yaklaştırılarak düşme riski azaltılmalı.

2. Uyku Hijyeni ve Yaşam Tarzı

• Her gün aynı saatte uyumak ve uyanmak
• Yeterli gece uykusu sağlamak
• Yatmadan önce ekran maruziyetini azaltmak
• Akşam saatlerinde ağır yemek ve kafeinden kaçınmak

3. Farmakolojik Tedavi

• Hafif olgularda ilaç gerekmez.
• Sık ve tehlikeli ataklarda şu gruplar kullanılabilir:
  • Düşük doz benzodiazepinler (örn. klonazepam)
  • Antidepresanlar (anksiyete eşlik ediyorsa)

4. Psikolojik Destek

• Özellikle çocuk ve ergenlerde davranışsal terapiler ve aile danışmanlığı etkili olabilir.

5. Eşlik Eden Hastalıkların Tedavisi

• Uyku apnesi, reflü, epilepsi gibi durumlar varsa primer hastalığın kontrolü sağlanmalıdır.

Özetle

Uyurgezerlik, genellikle çocukluk çağında başlayan, Non-REM uykusunun derin evresinde ortaya çıkan ve ciddi yaralanmalara neden olabilen bir uyku bozukluğudur. Çoğu vakada kendiliğinden düzelme görülse de, erişkin yaşta devam eden ve tehlike oluşturan durumlar profesyonel müdahale gerektirir. Güvenlik önlemleri, uyku hijyeninin sağlanması ve gerekirse medikal destek ile atakların sıklığı ve şiddeti azaltılabilir.

Bu makale bilgilendirme amaçlıdır. Bir uzman hekime veya doktorunuza danışmadan hareket etmeyiniz.

Anahtar Kelimeler

uyurgezerlik, somnambulizm, parasomnia, gece uyanmaları, Non-REM uyku, çocuklarda uyurgezerlik, uyurgezerlik tedavisi, uyurgezerlik nedenleri, polisomnografi, uyku hijyeni