İş Hukukunda Uzaktan Çalışma ve Hukuki Düzenlemeler

Giriş

Teknolojik gelişmelerin hız kazanmasıyla birlikte iş gücünün çalışma biçimi de köklü bir dönüşüm geçirmiştir. Özellikle COVID-19 pandemisi sonrası yaygınlaşan uzaktan çalışma, iş hukukunun temel dinamiklerini etkilemiş ve bu alanda yeni yasal düzenlemelere duyulan ihtiyacı artırmıştır. Uzaktan çalışmanın tanımı, uygulanma biçimi, işçi-işveren ilişkilerindeki etkileri ve Türkiye’deki güncel hukuki çerçeve bu makalede kapsamlı olarak ele alınmaktadır.

Uzaktan Çalışma Nedir?

Uzaktan çalışma (remote work), işçinin işverenin işyerine gelmeksizin, bilgi ve iletişim teknolojileri kullanılarak iş görme edimini yerine getirmesi esasına dayanır. Türk hukuk sisteminde bu çalışma modeli, ilk kez 2016 yılında 4857 Sayılı İş Kanunu’na eklenen düzenlemelerle açıkça tanımlanmıştır.

Türk İş Hukukunda Uzaktan Çalışmanın Yasal Dayanağı

4857 Sayılı İş Kanunu ve İlgili Maddeler

İş Kanunu’nun 14. maddesi, uzaktan çalışma modelini yasal zemine oturtmuş ve bu çalışma biçiminde iş sözleşmesinin yazılı olarak yapılması gerektiğini vurgulamıştır. Söz konusu sözleşmede;

• İşin niteliği,
• Çalışma şekli ve süresi,
• Ücretlendirme yöntemi,
• İşverenin sağladığı ekipmanlar ve giderlerin karşılanma şekli
  gibi unsurlar yer almalıdır.

Uzaktan Çalışma Yönetmeliği (10 Mart 2021)

Bu yönetmelik, uzaktan çalışmanın usul ve esaslarını belirlemek amacıyla Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Yönetmeliğin öne çıkan başlıkları:

• Tarafların karşılıklı rızasıyla uzaktan çalışma kararı alınabilir.
• İşveren, uzaktan çalışanın veri güvenliğini sağlamakla yükümlüdür.
• İş sağlığı ve güvenliği önlemleri uzaktan çalışan için de geçerlidir.
• İşveren, çalışanın iş dışında dijital ortamda takibini yapamaz.

Uzaktan Çalışma Türleri ve Uygulama Biçimleri

1. Tam Zamanlı Uzaktan Çalışma: Çalışanın tüm iş günlerini uzaktan gerçekleştirmesi.
2. Karma Model (Hibrit): Haftanın belirli günleri uzaktan, belirli günleri işyerinde çalışılması.
3. Geçici Uzaktan Çalışma: Geçici durumlar nedeniyle (pandemi, doğal afet) uygulanan model.

Uzaktan Çalışmada İşverenin Sorumlulukları

• Veri Güvenliği: Çalışanların kişisel verileri ile iş süreçlerine ait dijital verilerin güvenliği sağlanmalı ve KVKK ile uyumlu altyapı kullanılmalıdır.
• Ekipman Temini: Uzaktan çalışma için gerekli bilgisayar, yazılım gibi donanımlar işveren tarafından sağlanabilir ya da giderler karşılanabilir.
• Çalışma Süreleri Takibi: Mesai saatleri belirlenmeli ve fazla mesai koşulları net olarak tanımlanmalıdır.
• İş Sağlığı ve Güvenliği: Ev ortamı da dahil olmak üzere çalışanların güvenliği gözetilmeli, gerekli bilgilendirmeler yapılmalıdır.

Uzaktan Çalışanın Hakları

• İş Güvencesi: Uzaktan çalışanın iş sözleşmesi, diğer çalışanlar gibi aynı iş güvencesi hükümlerine tabidir.
• Eşit Muamele İlkesi: Uzaktan çalışan ile iş yerinde çalışan arasında ayrımcılık yapılamaz.
• İzin Hakları: Yıllık izin, hastalık izni gibi sosyal haklar uzaktan çalışanlar için de geçerlidir.
• İş Araçlarının Güvenliği: Kullanılan teknolojik ekipmanların güvenliği, çalışanın sorumluluğuna yüklenemez; gerekli tedbirler işveren tarafından alınmalıdır.

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

• Fazla Mesai Takibi: Dijital ortamda mesai takibinin zor olması nedeniyle işçiye fazladan yük binmesi.
• Ev Ortamının Denetlenememesi: İş sağlığı ve güvenliği açısından denetim eksikliği.
• Psikososyal Riskler: Sosyal izolasyon, tükenmişlik sendromu, sürekli çevrim içi kalma baskısı.
• Hukuki Belirsizlikler: Disiplin uygulamaları, performans değerlendirmesi gibi alanlarda gri alanlar oluşması.

Uluslararası Perspektif ve AB Uyum Süreci

Avrupa Birliği ülkelerinde uzaktan çalışmaya ilişkin düzenlemeler, özellikle dijital haklar ve çevrimdışı kalma hakkı (right to disconnect) gibi yeni ilkeleri ön plana çıkarmaktadır. Türkiye’de bu konuda henüz yasal bir düzenleme bulunmasa da, uzun vadede benzer düzenlemelerin benimsenmesi beklenmektedir.

Özetle

Uzaktan çalışma, modern iş dünyasında kalıcı hale gelen bir çalışma modeli olarak iş hukukunun merkezine yerleşmiştir. Türkiye’de yapılan düzenlemeler, temel hukuki altyapıyı oluştursa da uygulamada hala birçok belirsizlik bulunmaktadır. Bu nedenle, iş sözleşmelerinin dikkatle düzenlenmesi, işverenin sorumluluklarını netleştirmesi ve çalışanların haklarının korunması büyük önem taşımaktadır. Dijitalleşmeyle birlikte iş hukukunun evrimi devam etmekte, bu süreçte işverenlerin hukuki yükümlülüklerini sürekli güncellemesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Uzaktan çalışma, iş hukuku, 4857 sayılı iş kanunu, hibrit model, dijital haklar, KVKK, işçi hakları, işveren sorumlulukları, veri güvenliği, uzaktan çalışma yönetmeliği